Η παρακμή της κλασικής Ελλάδας

Κάθε πολιτισμός παρουσιάζει έναν κύκλο ζωής. Μετά την άνθηση, έρχεται η παρακμή και τελικά η αντικατάσταση από έναν άλλο, που ακολουθεί τον ίδιο κύκλο. Μια περίοδος που στιγμάτισε την ανθρωπότητα για πάντα είναι η κλασική εποχή. Τα πνευματικά, καλλιτεχνικά και ηρωικά κατορθώματα της εποχής επηρεάζουν ακόμα και σήμερα τον κόσμο. Παρά τον θαυμασμό μας για την κλασική αρχαιότητα, η εποχή αυτή έχει παρέλθει προ πολλού. Τι ήταν αυτό που οδήγησε στην παρακμή της κλασικής Ελλάδας; Θα εξετάσουμε κατά πόσον ο φυλετικός παράγοντας αποτελεί ένα από τα αίτια της πτώσης της κλασικής αρχαιότητας.

Ξεκινάμε από την Αθήνα, για την οποία έχουμε τα περισσότερα στοιχεία. Μία από τις σημαντικότερες μαρτυρίες είναι αυτή του ρήτορα Ισοκράτη. Ο Ισοκράτης εξηγεί την αλλαγή στον πληθυσμό της Αθήνας που έχουν προκαλέσει...
οι συνεχείς πόλεμοι. Οι νεκροί την περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου ήταν δεκάδες χιλιάδες από την πλευρά των Αθηναίων. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την διαρκή εισροή ξένων στην πόλη λόγω δημοκρατικών πολιτικών, οδήγησε σε μια σταδιακή αντικατάσταση του πληθυσμού, όπως γράφει ο Ισοκράτης [Περί Ειρήνης, 88-89]:

"γέμισαν τα νεκροταφεία με τα σώματα των συμπολιτών μας και ταυτόχρονα οι κατάλογοι των φατριών και του κράτους με ονόματα ατόμων που δεν είχαν καμία σχέση με την πόλη. Και μπορείτε να εκτιμήσετε το πλήθος αυτών που έπεσαν νεκροί από το εξής γεγονός: οι οικογένειες των πιο επιφανών Αθηναίων και των μεγαλύτερων οίκων μας, που επιβίωσαν από τις εμφύλιες διαμάχες υπό τους τυράννους καθώς και τους Περσικούς πολέμους, όπως θα διαπιστώσετε, έχουν εξολοθρευτεί πλήρως κατά τη διάρκεια του παρόντος καθεστώτος που στηρίζουμε.

Συνεπώς, εάν κάποιος επιθυμεί να αναρωτηθεί τι συνέβη στους υπόλοιπους πολίτες, εξετάζοντας υπό αυτήν την άποψη, θα δει ότι έχουμε αλλάξει, θα μπορούσε να πει κάποιος, σε έναν καινούριο λαό."

Ο Ισοκράτης λέει ότι οι διαρκείς πόλεμοι, ειδικά μετά τα Περσικά, εξολόθρευσαν σταδιακά τους γηγενείς Αθηναίους πολίτες, καθώς και τα αριστοκρατικά γένη που δόξασαν την πόλη. Στη θέση τους, στους καταλόγους της πόλης εντάσσονται άτομα που προέρχονται "εξ απάντων ανθρώπων", όπως γράφει ο Ισοκράτης, δηλαδή από παντού, εμμέσως υποδηλώνεται ότι μπορεί αυτοί οι άνθρωποι να μην είναι μόνο από άλλες Ελληνικές πόλεις. Ελλείψει πολιτών, μέτοικοι και ξένοι μετατρέπονται εν μία νυκτί σε πολίτες, ενώ οι γηγενείς, που ίδρυσαν την πόλη και δημιούργησαν τον μύθο της, εξαφανίζονται πέφτοντας στα πεδία των μαχών. Ο Ισοκράτης εμμέσως καταλογίζει στο δημοκρατικό καθεστώς αυτήν την καταστροφή. Το φαινόμενο της αντικατάστασης των Αθηναίων από ξένους ήταν τότε τόσο εμφανές, που ανάγκασε τον Περικλή να θεσπίσει νόμο ώστε Αθηναίοι πολίτες να θεωρούνται μόνο οι έχοντες και τους δύο γονείς Αθηναίους. Όμως η νομοθεσία αυτή ήρθε πολύ αργά και πρακτικά απέτυχε.

Ας δούμε τώρα την ιστορική διαδρομή της Αθήνας. Μετά την κάθοδο των Δωριέων, πλήθος αριστοκρατικών οικογενειών εκδιώχθηκαν και κατέφυγαν από την Πελοπόννησο στην Αθήνα. Εκεί, αφού κατάφεραν και απώθησαν τους Δωριείς, όσοι δεν έφυγαν για την Ιωνία, εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην πόλη. Αυτό οδήγησε σε μια σταδιακή άνοδο της Αθήνας, πνευματικά και οικονομικά, που έφτασε σε υψηλά επίπεδα επί Πεισίστρατου και κορυφώθηκε μετά τα Περσικά. Το καθεστώς της πόλης παρέμεινε αριστοκρατικό, ακόμα και μετά την δημοκρατική μεταρρύθμιση του Κλεισθένη, εφόσον τον τελευταίο λόγο στον έλεγχο της εξουσίας είχε ο Άρειος Πάγος που αποτελούνταν από ευγενείς. Μόνο μετά την πραξικοπηματική μεταρρύθμιση του Εφιάλτη το 462 π.Χ. που αφαίρεσε όλες τις πολιτικές αρμοδιότητες από τον Άρειο Πάγο, έγινε η Αθήνα μια πλήρης δημοκρατία. Ο αριστοκρατικής καταγωγής Περικλής διατήρησε προσωρινά το μεγαλείο της Αθήνας, άλλωστε όπως ο Θουκυδίδης έγραψε, δεν υπήρχε πρακτικά δημοκρατία, αλλά "ενός ανδρός αρχή". Όταν όμως πέθανε ο Περικλής, η δημοκρατία οδήγησε την πολυπληθέστερη και οικονομικά πιο εύρωστη Αθήνα να ηττηθεί από την Σπάρτη στον Πελοποννησιακό πόλεμο, να χάσει μεγάλο μέρος του γηγενούς πληθυσμού που αντικαταστάθηκε από ξένους και να μετατραπεί σε μια δεύτερης τάξης δύναμη, που λίγες δεκαετίες αργότερα εκτοπίστηκε από τη Θήβα και τελικά από τους Μακεδόνες. Με την Μακεδονική ηγεμονία, η Αθήνα διατηρεί την πνευματική παράδοση με τις σχολές της, χωρίς όμως σχεδόν καμία επιπλέον συνεισφορά. Η Αθήνα έχει παρακμάσει πολιτικά, αλλά και πνευματικά, παρά τις όποιες σποραδικές αναλαμπές.

Παρόμοια πράγματα συνέβησαν και στον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο. Η Σπάρτη, όπως είναι γνωστό, από οκτώ χιλιάδες πολίτες είχε φτάσει τον 4ο αιώνα π.Χ. στους επτακόσιους, οι οποίοι, όσοι πέφτουν στα πεδία των μαχών, αντικαθίστανται από περίοικους και είλωτες λόγω χαμηλής γεννητικότητας. Οι συνεχείς αδελφοκτόνοι πόλεμοι ήταν καταστροφικοί για ολόκληρη την αρχαία Ελλάδα, εφόσον στους πολέμους συμμετείχαν οι περισσότερες πόλεις, ως σύμμαχοι κάποιας από τις αντιμαχόμενες πλευρές.

Η Ελληνιστική περίοδος ήταν αντίστοιχα άσχημη για τον Ελληνισμό, εφόσον οι Έλληνες της μητροπολιτικής Ελλάδας μεταναστεύουν μαζικά για τις νέες πόλεις που ιδρύουν οι επίγονοι στην ανατολή. Η χώρα απομυζάται από το πιο φιλόδοξο μέρος του πληθυσμού, το οποίο εκεί που πηγαίνει σταδιακά χάνεται μέσω μίξης με τους γηγενείς. Ταυτόχρονα, οι πόλεμοι μεταξύ των Ελληνιστικών βασιλείων είναι ατελείωτοι, εξολοθρεύοντας τους Έλληνες, που είναι αυτοί που κυρίως πολεμούν.

Επί Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τα πράγματα συνεχίζουν να χειροτερεύουν, εφόσον τα σύνορα είναι ανοιχτά και όλα τα έθνη αποκτούν την ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη. Η Ελλάδα, όπως και η Ιταλία, δέχεται Ασιάτες στα εδάφη της, ενώ οι πιο φιλόδοξοι Έλληνες μεταναστεύουν στην Ιταλία, το πολιτικό και οικονομικό κέντρο της Αυτοκρατορίας, για να αποκτήσουν χρήμα και δόξα. Κάτι αντίστοιχο που συμβαίνει και στις μέρες μας. Το αποτέλεσμα είναι η Ελλάδα να αποτελεί δευτερεύουσας σημασίας επαρχία επί Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Με την μετάβαση στον χριστιανισμό και την είσοδο των σλάβων, η Ελλάδα έχει μεταβεί πλέον σε μια νέα περίοδο της ιστορίας της, βιολογικά και πνευματικά, την Μεσαιωνική.


Αν δούμε τις παραπάνω διαδικασίες από φυλετικής πλευράς, μπορούμε να εκτιμήσουμε την φυλετική αλλοίωση του Ελληνισμού που οδήγησε στην παρακμή της κλασικής εποχής. Η αρχαία Ελλάδα, σύμφωνα με τους περισσότερους ανθρωπολόγους, κατοικούνταν από Μεσογειακούς, Αλπικούς και λίγους Διναρικούς. Σύμφωνα με τις προτομές, τις αγγειογραφίες και την περιγραφή του ψυχισμού μέσω των πηγών, προκύπτει ότι η αριστοκρατία αποτελούνταν κυρίως από Μεσογειακούς. Τυπικά παραδείγματα ο Αλκιβιάδης και ο Περικλής. Οι πόλεμοι εξάλειψαν τα αριστοκρατικά γένη και έπειτα από αιώνες, βρίσκουμε άτομα όπως ο κυρίως Αλπικός Πλάτων να ανήκει στους ευγενείς.

Η φιλοδοξία των Μεσογειακών για χρήμα και κοινωνική καταξίωση, τους οδηγεί να μεταναστεύσουν κατά τα Ελληνιστικά χρόνια στις νεοϊδρυθείσες πόλεις της ανατολής και κατά την Ρωμαϊκή Αυτοκατορία στην Ιταλία, όπου συρρέουν ως επιστήμονες, καλλιτέχνες ή δάσκαλοι. Το αποτέλεσμα είναι να εκλείπουν από την χώρα οι Μεσογειακοί και λογικά να μένουν πίσω και να αυξάνονται οι Αλπικοί και οι Διναρικοί. Πιθανότατα αυτό ήταν το σημείο καμπής, από φυλετικής άποψης, για την παρακμή του Ελληνισμού. Η Ελλάδα σταματά να έχει πνευματική και καλλιτεχνική παραγωγή, παρά μόνο κάποιες εκλάμψεις.

Οι σλάβοι που εισήλθαν τον Μεσαίωνα φαίνεται να ήταν Αλπικο-Διναρικοί πληθυσμοί γλωσσικά εκσλαβισμένοι, από τα δυτικά Βαλκάνια. Προκάλεσαν φυλετική μεταβολή του Ελλαδικού πληθυσμού, αυξάνοντας σημαντικά τα ποσοστά Αλπικών και Διναρικών πληθυσμών, και εισάγοντας μαζί ελάχιστους Βαλτικούς. Σε συνδυασμό με τον χριστιανισμό, η Ελλάδα αποκτά διαφορετικό χαρακτήρα. Φαίνεται ότι από εκείνη την εποχή το ποσοστό των Μεσογειακών γίνεται μειοψηφικό στην χώρα, όπως και παραμένει μέχρι και σήμερα. Οι Αλπικο-Διναρικοί μάλιστα αυξήθηκαν ακόμη περισσότερο αργότερα στον Μεσαίωνα.

Η παρακμή ενός έθνους προκύπτει από συνδυασμό βιολογικών και πολιτικών παραγόντων. Στην περίπτωση της κλασικής Ελλάδας, οι συνεχείς πόλεμοι και η είσοδος ξένων στις δημοκρατικές πόλεις οδήγησε σε αλλοίωση της φυλετικής της σύνθεσης και τελικά στην παρακμή. Η Ελλάδα έχασε εκείνα τα στοιχεία που της έδιναν συνδυασμό ζωτικότητας, εκφραστικότητας και πνευματικών ικανοτήτων. Το σημείο καμπής είναι τα Ελληνιστικά χρόνια, που σηματοδοτούν το τέλος της ένδοξης κλασικής εποχής και την αρχή μιας εκφυλιστικής εποχής.