Η σχετικότητα των ηθικών αξιολογήσεων

Στον περίγυρό μας βρίσκουμε ανθρώπους με διάφορους χαρακτήρες. Υπάρχουν όλων των ειδών οι ιδιοσυγκρασίες, δραστήριοι και παθητικοί, έξυπνοι και χαζοί, εργατικοί και τεμπέληδες, συναισθηματικοί και φλεγματικοί, ενστικτώδεις και συνετοί. Ποιους όμως χαρακτήρες αξιολογούμε θετικά και ποιους αρνητικά; Με ποια κριτήρια αξιολογούμε τους ανθρώπους γύρω μας; Θα κάνουμε κάποιες παρατηρήσεις επί του ζητήματος και θα δούμε πώς σχετίζεται η φυλή με τις ηθικές αξιολογήσεις για τον χαρακτήρα των ανθρώπων.

Αφορμή για το άρθρο αποτελεί η περίφημη ρήση του Ναπολέοντα:...

"Τον έξυπνο και τεμπέλη τον κάνεις αρχηγό, τον έξυπνο και εργατικό τον κάνεις επιτελάρχη, τον βλάκα και τεμπέλη τον κάνεις στρατιώτη, τον βλάκα και εργατικό τον εκτελείς επί τόπου."

Ο Κορσικανός στρατηγός εξηγεί παραστατικά τον τρόπο με τον οποίο αξιολογεί τους ανθρώπους. Συμπαθεί τους ανθρώπους που έχουν τάση τεμπελιάς, αλλά έχουν ικανότητες. Αυτούς τους θεωρεί τους πλέον κατάλληλους για ηγεσία. Αντιθέτως, αν κάποιος είναι έξυπνος και εργατικός, τότε θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως βοηθός του ηγέτη στα επιτελεία. Ο Ναπολέων βλέπει τον χαζό και τεμπέλη ως τον τυπικό άνθρωπο της μάζας, που στα πολεμικά αντιστοιχεί στον στρατιώτη, ενώ αντιπαθεί σφόδρα τους χαζούς και εργατικούς.

Με δυο λόγια, ο Ναπολέων συμπαθεί τους έξυπνους και τεμπέληδες και αντιπαθεί τους χαζούς και εργατικούς. Αυτή η ηθική αξιολόγηση, αν το δούμε βαθύτερα, προκύπτει από την κυρίως Μεσογειακή φυλετική του ψυχοσύνθεση, αν και ο ίδιος έχει και ελαφρά Αλπική επίδραση. Ο Μεσογειακός τύπος έχει σημαντικές επικοινωνιακές και πνευματικές δυνατότητες, αλλά δεν είναι εργατικός. Στα μάτια του Ναπολέοντα, ο άνθρωπος με τα τυπικά Μεσογειακά ψυχικά γνωρίσματα του είναι συμπαθής, επειδή έτσι είναι και ο ίδιος. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι στρατηγοί που επέλεξε ήταν Μεσογειακοί. Οι Μεσογειακοί κατά βάθος απεχθάνονται τους χαζούς και εργατικούς, δηλαδή τους έχοντες την τελείως αντίθετη ψυχοσύνθεση. Το να μην είσαι εργασιομανής, αλλά να διαθέτεις αρκετό χρόνο για τον εαυτό σου είναι μια βασική έκφραση αριστοκρατικότητας, όπως είχε διαπιστώσει και ο Νίτσε που είχε μελετήσει ενδελεχώς την αρχαία Ελληνική αριστοκρατία. Παράδειγμα ο Μέγας Αλέξανδρος, που κοιμόνταν μέχρι το μεσημέρι, περιποιούνταν τον εαυτό του κάνοντας καθημερινά μπάνιο ασχέτως μαχών, έπινε ασταμάτητα κρασιά μέχρι να μεθύσει, έκανε διάφορες κραιπάλες, αλλά ταυτόχρονα ήταν δραστήριος ηγέτης, θαρραλέος πολεμιστής, οργανωτικός και ασκούσε επιρροή μέσω του εξωστρεφούς χαρακτήρα του. Αντίστοιχες συμπεριφορές παρουσίαζαν και άλλες μορφές της αρχαίας ελληνικής αριστοκρατίας. Αντιθέτως, ο χαζός και εργατικός αποτελεί την τυπική συμπεριφορά δούλου, που στα μάτια των εκ φύσεως αριστοκρατών φαντάζει αποκρουστική. Ο Έβολα μάλιστα είχε παρατηρήσει ότι η συνεχής δραστηριότητα τείνει μηχανιστική και δεν αρμόζει σε μια αριστοκρατική φύση, αλλά περισσότερο στον homo economicus της υλιστικής εποχής μας. Ο Ναπολέων θεωρεί πως και να είσαι χαζός, είναι φυσιολογικό τουλάχιστον να θες να αποφύγεις την έντονη εργασία.

Ωστόσο, στην βόρεια Ευρώπη, η τυπική ηθική αξιολόγηση είναι τελείως διαφορετική. Η εργατικότητα πάντα θεωρείται προτέρημα και η τεμπελιά απαράδεκτη. Ιδίως οι Γερμανικές και Αγγλοσαξονικές χώρες έχουν μια κουλτούρα εργασιομανίας. Αυτό οφείλεται βαθύτερα στην φυλετική τους σύνθεση, εφόσον (βόρειοι) Κρομανοειδείς, Νορδικοί και Ατλαντοειδείς είναι δραστήριοι και εργατικοί εκ φύσεως. Σε αυτούς η φράση του Ναπολέοντα τους ακούγεται τελείως παράταιρη. Ένας Νορδικός θα θεωρούσε τον έξυπνο και εργατικό ως κατάλληλο για ηγεσία, ενώ θα επαινούσε τον χαζό και εργατικό, τουλάχιστον για το ότι θέλει να δουλέψει και να προσφέρει. Επίσης, τους τεμπέληδες θα τους αξιολογούσε πολύ αρνητικά, είτε ήταν έξυπνοι, είτε χαζοί.

Η ηθική αξιολόγηση του Ναπολέοντα αντιστοιχεί σε μια Μεσογειακή ψυχοσύνθεση. Άλλοι φυλετικοί τύποι έχουν διαφορετική εγγενή συμπεριφορά, άρα και αξιολόγηση των γύρω τους. Οι Αλπικοί συνήθως αξιολογούν θετικά όποιον είναι συνετός, ήσυχος και έξυπνος, με οποιονδήποτε που διαφέρει να αξιολογείται αρνητικά. Οι Διναρικοί αξιολογούν θετικά όποιον είναι ενεργητικός, επιθετικός και ντόμπρος. Οι νέγροι αξιολογούν θετικά όποιον είναι ενστικτώδης, κινητικός και φιλήδονος, κοκ. Είναι λογικό ότι η ηθική αξιολόγηση των ανθρώπων γύρω μας εξαρτάται σημαντικά από την ίδια μας την φύση. Άλλωστε είναι γνωστή η φράση "κρίνει εξ ιδίων τα αλλότρια", θέτοντας κατά βάθος ως αξιολογικό κριτήριο το πόσο κάποιος μας μοιάζει στην συμπεριφορά.

Συμπερασματικά, υπάρχουν μεν κοινωνικοί παράγοντες που ορίζουν πρότυπα συμπεριφοράς, ωστόσο ο βασικός παράγοντας που επηρεάζει τις ηθικές μας αξιολογήσεις για τους ανθρώπους γύρω μας είναι η φυλετική μας ιδιοσυστασία.