Ανθρωποκοινωνιολογία: η ιστορία μιας ιδέας

Otto Ammon

Η ανθρωποκοινωνιολογία είναι κλάδος της κοινωνιολογίας που μελετά τα κοινωνικά φαινόμενα με τη βοήθεια ανθρωπολογικών μεθόδων. Προσπαθεί να βρει τη σύνδεση μεταξύ κοινωνικών συμπεριφορών και ανθρωπολογικών τύπων. Οι μέθοδοί της βασίζονται στην παρατήρηση, στην στατιστική και στην ανθρωπομετρία. Ο όρος εισήχθη από τον Γάλλο ανθρωπολόγο Georges Vacher de Lapouge, αλλά ο πρώτος που αξιοποίησε την ανθρωπομετρία για εξαγωγή κοινωνιολογικών συμπερασμάτων ήταν ο Γερμανός ανθρωπολόγος Otto Ammon. Οι απαρχές της ανθρωποκοινωνιολογίας παρουσιάστηκαν αναλυτικά σε δημοσίευση του Ammon που βρίσκουμε μεταφρασμένη στο περιοδικό Revue Internationale de Sociologie, με τίτλο "Histoire d'une idée: L'anthropo-sociologie". Η ανθρωποκοινωνιολογία αποτελεί έναν από τους πλέον ελπιδοφόρους κλάδους της επιστήμης, εφόσον μας παρέχει τα εργαλεία για να κρίνουμε τα κοινωνικά φαινόμενα με φυλετικούς όρους. Με απλά λόγια, η ανθρωποκοινωνιολογία αποδεικνύει την σημασία της φυλής στην διαμόρφωση των κοινωνιών.

Ο Gobineau ήταν ο πρώτος που εξήγησε κοινωνικά φαινόμενα μέσω του φυλετικού παράγοντα. Ωστόσο οι απόψεις του ήρθαν σε μια εποχή που δεν είχε αναπτυχθεί ακόμη η φυσική ανθρωπολογία. Αργότερα, ο Νίτσε, με το πανίσχυρο αισθητήριό του...
διέκρινε την διαφορά μεταξύ των ξανθών κατακτητών και των φιλήσυχων σκουρόχρομων κατεκτημένων, με την εκτεταμένη μίξη τείνει σταδιακά να εξαφανίσει το αίμα των πρώην κατακτητών.

Ήταν ο Lapouge εκείνος που αξιοποίησε τη συσσωρευόμενη γνώση περί ανθρωπολογικών τύπων για να εξηγήσει τα κοινωνικά φαινόμενα λεπτομερέστερα. Διέκρινε ότι στη Γαλλία κατοικούν διακριτοί φυλετικοί τύποι, που παρουσιάζουν διαφορετική κοινωνική συμπεριφορά. Από τη μία βρίσκονται οι ξανθοί δολιχοκέφαλοι Νορδικοί, που χαρακτηρίζονται από ενεργητικότητα, επιθετικότητα και ισχυρό χαρακτήρα, ενώ από την άλλη βρίσκουμε τους καστανούς βραχυκέφαλους Αλπικούς, που είναι συνετοί, φιλήσυχοι, με αδύναμο χαρακτήρα. Υπάρχει σημαντική μίξη μεταξύ τους, όμως όσο μεγαλύτερη είναι η επίδραση ενός τύπου στον πληθυσμό, τόσο η συμπεριφορά του πληθυσμού τείνει προς την αντίστοιχη κατεύθυνση. Αργότερα έλαβε υπόψη και τους Μεσογειακούς.

Το ανήσυχο πνεύμα του Lapouge και η άριστη επιστημονική του κατάρτιση, τον ώθησαν να μελετήσει με ανθρωπομετρικές μεθόδους τα κοινωνικά φαινόμενα. Σε τάφους στη Γαλλία, βρήκε ότι τα ανώτερα στρώματα κατά τον Μεσαίωνα είχαν πολύ χαμηλότερο κεφαλικό δείκτη από ότι τα κατώτερα. Κατά τον Lapouge η κοινωνική επιλογή είναι αυτή που έχει επισκιάσει την φυσική επιλογή, με αποτέλεσμα όχι οι γενναίοι και οι ικανοί ανθρωπολογικοί τύποι να επικρατούν, αλλά εκείνοι που καταφέρνουν να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν ακόμα και υποτασσόμενοι, μεταβάλλοντας τις κοινωνικές συμπεριφορές βάσει των έμφυτων ψυχικών γνωρισμάτων τους.

Όμως ήταν ο Ammon ο πρώτος που χρησιμοποιήσε αναλυτικά την ανθρωπομετρία για να εξάγει κοινωνιολογικά συμπεράσματα. Στην εκτεταμένη μελέτη του στην Βάδη της Γερμανίας, έλαβε ανθρωπολογικές μετρήσεις σε κατοίκους των πόλεων και της υπαίθρου. Βρήκε ότι οι δολιχοκέφαλοι είναι πολύ περισσότεροι στα αστικά κέντρα από ότι στην ύπαιθρο και το αντίθετο, δηλαδή ότι οι βραχυκέφαλοι ήταν εμφανώς περισσότεροι στην ύπαιθρο παρά στα αστικά κέντρα. Στην Χαϊδελβέργη, οι δολιχοκέφαλοι αποτελούν το 37,5% του πληθυσμού, ενώ στην γειτονική ύπαιθρο μόλις 17%. Στην Καρλσρούη τα ποσοστά είναι 33% και 13% αντίστοιχα. Αντιθέτως, οι υπερβραχυκέφαλοι ήταν 4% στην Χαϊδελβέργη και 25% στην γειτονική ύπαιθρο. Στην Καρλσρούη τα ποσοστά είναι αντίστοιχα 16% και 32%.

Ο Ammon διαπίστωσε ότι τα πιο κινητικά και δραστήρια στοιχεία είναι δολιχοκέφαλα και συγκεντρώνονται στις πόλεις. Στις πόλεις όμως οι ρυθμοί γεννήσεων πέφτουν, με αποτέλεσμα μια σταδιακή μείωση των δολιχοκέφαλων ανά τους αιώνες. Η ύπαιθρος γίνεται όλο και πιο βραχυκέφαλη, εφόσον οι βραχυκέφαλοι έχουν λιγότερες ανησυχίες και φιλοδοξίες και φεύγουν πιο δύσκολα από την επαρχία.

Ο στρατιωτικός ιατρός Weisbach βρήκε ότι η Βιέννη διαθέτει ένα πολύ πιο δολιχοκέφαλο πληθυσμό σε σχέση με την γειτονική ύπαιθρο. Ο κεφαλικός δείκτης στη Βιέννη βρέθηκε 81,2 ενώ στην υπόλοιπη Αυστρία στο διάστημα 82,2 με 82,7. Οι δολιχοκέφαλοι αποτελούν το 37% των κατοίκων της Αυστριακής πρωτεύουσας, ενώ σε αγροτικές επαρχίες το ποσοστό φτάνει το 12%.

Σε μελέτες στη νότια Γαλλία, οι Γάλλοι ανθρωπολόγοι Collignon και Fallot βρήκαν κεφαλικό δείκτη 81,7 σε αυτούς που μεταναστεύουν εσωτερικά προς τη Μασσαλία, ενώ εκείνοι που παραμένουν στην επαρχία έχουν κεφαλικό δείκτη 84,45. Αντίστοιχα αποτελέσματα έδωσαν μετρήσεις για άλλα αστικά κέντρα της περιοχής. Να σημειώσουμε ότι οι δολιχοκέφαλοι στη νότια Γαλλία είναι Μεσογειακοί.

Στο Παρίσι ο κεφαλικός δείκτης βρέθηκε 81,6 ενώ στις γειτονικές επαρχίες βρέθηκε υψηλότερος, στο διάστημα 82-83. Για κάποιες ακόμη πόλεις ο Collignon βρήκε τα εξής αποτελέσματα, με αριστέρά την πόλη και δεξιά την γειτονική ύπαιρθο. Παντού ο πληθυσμός της πόλης είναι πιο δολιχοκέφαλος από αυτόν της υπαίθρου.

Τα αποτελέσματα της ανθρωποκοινωνιολογίας σχετικά με την συσσώρευση δολιχοκέφαλων στα αστικά κέντρα επιβεβαιώνονται από τις μελέτες του Lapouge και του Αμερικανού κοινωνιολόγου Closson. Οι μελέτες του στατιωτικού ιατρού Livi στην Ιταλία, βρήκαν στην βορεια Ιταλία παρόμοια αποτελέσματα, όπου για παράδειγμα το Μιλάνο έχει χαμηλότερο κεφαλικό δείκτη από τη γειτονική επαρχία, όπως και η Φλωρεντία. Όμως δεν ισχύει το ίδιο στη νότια Ιταλία, όπου οι πόλεις έχουν οριακά υψηλότερο κεφαλικό δείκτη από την επαρχία. Όμως η νότια Ιταλία είναι έτσι κι αλλιώς καθαρά δολιχοκέφαλη. Παρομοίως, στην ομοιογενώς δολιχοκέφαλη Ισπανία, οι πόλεις και η ύπαιθρος δεν εμφανίζουν ιδιαίτερη διαφορά. Ούτε ο Beddoe στην Αγγλία βρίσκει διαφορές μεταξύ πόλεων και υπαίθρου, κάτι αναμενόμενο λόγω της καθαρής δολιχοκεφαλίας της χώρας.

Η ανθρωποκοινωνιολογία έχει συλλέξει ενδιαφέροντα στοιχεία, που έδωσαν αφορμή για μια αντίληψη της κοινωνίας υπό το φυλετικό πρίσμα. Κάποιοι επιστήμονες εξέφρασαν αμφιβολίες, θεωρώντας ότι χρειάζονται περισσότερες αποδείξεις. Γεγονός είναι ότι οι διαφορετικές φυλές εμφανίζουν διαφορετική κοινωνική συμπεριφορά, κάτι που μπορεί να μελετηθεί με ανθρωπομετρικές μεθόδους. Ήδη έχουν μελετηθεί οι διαφορές αστικών κέντρων και επαρχίας, η τάση για εσωτερική μετανάστευση μεταξύ ανθρωπολογικών τύπων, διαφορές ανώτερων και κατώτερων τάξεων, κτλ. Εμείς να σημειώσουμε ότι θα ήταν ενδιαφέρον να μελετηθούν στην Ελλάδα οι ανθρωπολογικές διαφορές μεταξύ των κατοίκων των πόλεων και της γειτονικής επαρχίας και μεταξύ των ανώτερων και κατώτερων κοινωνικών/οικονομικών στρωμάτων. Επίσης, τα ανθρωπολογικά γνωρίσματα των αθλητών, στρατιωτικών και διαφόροων επαγγελματιών. Ακόμη πιο αναλυτικά, θα μπορούσαν να ταξινομηθούν κάποια άτομα και ανά φυλετικό τύπο να γίνουν κάποια τεστ θάρρους, ευφυΐας και χαρακτήρα. Σίγουρα από τέτοιες μελέτες θα έβγαιναν σημαντικά συμπεράσματα για τις ψυχικές προδιαθέσεις κάθε φυλετικού τύπου.

Συμπερασματικά, μπορεί η ανθρωποκοινωνιολογία να βρίσκεται ακόμη στην αρχή, όμως άνοιξε ένα τεράστιο ανεξερεύνητο πεδίο για όποιον θελήσει να ανακαλύψει τις βαθύτερες αιτίες των κοινωνικών φαινομένων, οι οποίες ανάγονται στη φυλή.