Απόκριες στην Ξάνθη, μια φυλετική προσέγγιση

Καθαρά Δευτέρα σήμερα, οι εκδηλώσεις της αποκριάς τελειώσανε και το ραντεβού δίνεται ξανά για του χρόνου. Στο μυαλό μου ήρθε η θύμηση από παλαιότερες απόκριες. Προ ετών βρέθηκα ως επισκέπτης στο καρναβάλι της Ξάνθης. Εντυπωσιακή η εκδήλωση με πλήθος κόσμου, συμμετεχόντων και θεατών. Πολλοί συμμετέχοντες και θεατές είχαν έρθει από διπλανές πόλεις της Βορείου Ελλάδος. Επίσης είχαν έρθει και αρκετοί από τη γειτονική Βουλγαρία. Ενδιαφέρον έχουν οι παρατηρήσεις που έκανα σχετικά με την φυλετική σύσταση αυτών που βρίσκονταν στην Ξάνθη για το καρναβάλι και τον τρόπο με τον οποίο επηρέαζαν την εκδήλωση.

Οι πιο δραστήριοι από τους παρελαύνοντες ανήκαν στον Μεσογειακό τύπο. Δείχνοντας ζωντάνια και την απαραίτητη τρέλα αποτελούσαν την ψυχή κάθε ομάδας της παρέλασης. Ο κύριος όγκος τους αντλήθηκε προφανώς από τους φοιτητές της Ξάνθης και των γειτονικών πόλεων. Οι θεατές αποτελούνταν από άτομα κυρίως του Αλπικού και Βαλτικού τύπου, πολλοί εκ των οποίων είχαν έρθει από τη Βουλγαρία. Παρακολουθούσαν με ενδιαφέρον, μένοντας όμως αμέτοχοι, χωρίς να δείχνουν σημάδια ότι θα ήθελαν να συμμετέχουν δραστήρια. Μαζί τους και οι Μουσουλμάνοι της περιοχής, του Αρμενοειδούς τύπου, με ελάχιστες Τουρανικές μίξεις, να παρακολουθούν την εκδήλωση ως κάτι που θα τους απαλλάξει από την ανία τους, τουλάχιστον για μία ημέρα. Θλιβερή εικόνα δημιουργούν οι πολυάριθμοι Αθίγγανοι, Ινδικής προέλευσης φυλετικά, οι οποίοι βρίσκουν το καρναβάλι ως ευκαιρία να πουλήσουν την πραμάτεια τους, προσαρμοσμένη στο καρναβάλι. Φωνάζουν και ενοχλούν τους περαστικούς, καταστρέφοντας το κλίμα διασκέδασης και τρέλας που επιβάλλει το καρναβάλι. Είναι μάλιστα φανερό ότι έχουν διώξει όλους τους άλλους μικροπωλητές, με μεθόδους που εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς, μάλλον βίαιες. Βρίσκονται εκτός κλίματος διασκέδασης και αντιμετωπίζουν την εκδήλωση παρασιτικά για να βγάλουν λεφτά.

Αλγεινή εντύπωση μου έκανε και το εξής μικροπεριστατικό του οποίου έγινα μάρτυρας. Μπροστά μου τρεις Αθίγγανοι περπατουν σκυθρωποί, εκτός κίματος διασκέδασης, κρατώντας τα μουσικά όργανά τους, πηγαίνοντας λογικά κάπου για να παίξουν επ' αμοιβή. Ένας Έλληνας, μασκαρεμένος και με αρκετή τρέλα έρχεται και χτυπά ρυθμικά με χαριτωμένη διάθεση το ταμπούρλο ενός Αθίγγανου. Ο Αθίγγανος αμέσως εκνευρίζεται, τραβά το ταμπούρλο, αγριοκοιτάζει τον νεαρό και απομακρύνεται.

Από τις παραπάνω παρατηρήσεις, προκύπτουν ενδιαφεροντα συμπεράσματα. Ο Μεσογειακός τύπος είναι η δύναμη που διατηρεί το καρναβάλι ακμαίο και το διαιωνίζει, καθώς πηγάζει από την ενεργητικότητα και την έφεση που έχει στη διασκέδαση και στις χαρές της ζωής. Οι άλλοι φυλετικοί τύποι παρατηρούν με πολύ ή λίγο ενδιαφέρον την εκδήλωση, μένοντας όμως αμέτοχοι ή δείχνονας μειωμένη διάθεση και ενεργητικότητα. Μάλιστα ο Ινδικός τύπος συμπεριφέρεται παρασιτικά, χωρίς να καταλαβαίνει τι σημαίνει η εκδήλωση.

Αν εξετάσει κανείς σε ποιές περιοχές του κόσμου οι καρναβαλικές εκδηλώσεις είναι έντονες επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό την κοινωνία, θα διαπιστώσει ότι σε αυτές ζει ο Μεσογειακός φυλετικός τύπος. Το καρναβάλι είναι ακμαίο σε Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία καθώς και στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, στις οποίες δεσπόζει το παγκοσμίως γνωστό καρναβάλι του Ρίο ντε Τζανέιρο. Σε όλες αυτές τις χώρες το καρναβάλι έχει τις ιδιαιτερότητές του, η κεντρική ιδέα όμως της μεταμφίεσης, του χορού και της έντονης διασκέδασης είναι κοινή. Στην Βραζιλία για παράδειγμα, που έχει υποστεί ακρετή μίξη από τους νέγρους, οι ξέφρενοι και έντονα ρυθμικοί χοροί έχουν γίνει μέρος της εκδήλωσης, μεταβάλλοντάς την ελαφρά.

Το καρναβάλι έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα, Ελληνική και μετέπειτα Ρωμαϊκή, αντλώντας από τα αρχαία Διονύσια, τις Βακχικές εορτές προς τιμήν του Διόνυσου. Η παράδοση αυτή είναι φυλετική και διαιωνίζεται από τον Μεσογειακό τύπο. Είναι μία εορτή που ταιριάζει στην ιδιοσυγκρασία του, δηλαδή στα ψυχικά φυλετικά του χαρακτηριστικά. Άλλωστε η εορτή αυτή ξεπήδησε αυθόρμητα από εσώτερη ανάγκη έκφρασής του. Η ύπαρξη του καρναβαλιού ταυτίζεται με την ύπαρξη του Μεσογειακού τύπου, που είναι το θεμέλιο για το αέναο ταξίδι του εθίμου στα βάθη των αιώνων.