Φυλές και είδη

Από την αυγή της ιστορίας, ο άνθρωπος διέκρινε τα έμβια όντα που έβλεπε γύρω του, δίνοντάς τους ονόματα. Ο απλός λαός τα ξεχώριζε βάσει της εμφάνισής τους. Η επιστημονική μελέτη της φύσης ξεκίνησε στην αρχαία Ελλάδα και διευρύνθηκε μετά την αναγέννηση. Προέκυψε η ανάγκη για επιστημονική διάκριση των έμβιων όντων, βάσει αυστηρών κριτηρίων, ώστε να οργανωθεί η μελέτη τους. Ο Λινναίος είσηγαγε την πρώτη ταξινόμηση του ζωικού και φυτικού βασιλείου, ωστόσο η ανακάλυψη της εξελικτικής διαδικασίας από τον Δαρβίνο, που μεταβάλλει τα έμβια όντα και δημιουργεί την διαφοροποίηση σε βάθος γενεών, δημιούργησε νέες προκλήσεις στην ταξινόμηση. Θα εξετάσουμε τις έννοιες του είδους και της φυλής, θα δούμε τη σχέση τους και κάποια θεωρητικά ζητήματα.

Το είδος είναι η βασική βαθμίδα ταξινόμησης των έμβιων όντων. Ο ορισμός του είδους είναι ο εξής:

"Σε κοινό είδος ανήκουν τα όντα που μπορούν να αναπαραχθούν μεταξύ τους, δίνοντας γόνιμους απογόνους."

Για να γίνει πιο σαφές, ας δούμε ένα ιδιαίτερο παράδειγμα. Το άλογο και ο γάιδαρος, παρότι μπορούν να μιχθούν δίνοντας το μουλάρι, είναι διακριτά είδη, επειδή το μουλάρι δεν είναι γόνιμο.

Υπάρχουν πολλές βαθμίδες ταξινόμησης. Η αμέσως ανώτερη από το είδος είναι το γένος. Πολλά συγγενικά είδη, βάσει μορφολογίας ή και γενετικής, συνιστούν ένα γένος. Για την επιστημονική ονομασία των ειδών χρησιμοποιείται η διωνυμική ορολογία που εισήγαγε ο Λιναίος. Είναι στα λατινικά και συνήθως έχει μία λέξη για το γένος και μία λέξη για το είδος, π.χ. για τον άνθρωπο είναι homo (γένος) sapiens (είδος).

Όταν έχουμε σημαντική διαφοροποίηση εντός του είδους, τότε μιλάμε για φυλές -ή ποικιλίες για τα φυτά. Η φυλή είναι σύνολο ατόμων του ίδιου είδους με κοινά γνωρίσματα, τα οποία μεταδίδονται κληρονομικά. Ο ορισμός της φυλής εμπεριέχει δυσκολίες, εφόσον δεν είναι πάντοτε προφανές το ποια στοιχεία θεωρούνται κοινά, αν και τις περισσότερες φορές μπορούν να καθοριστούν αντικειμενικά μορφολογικά κριτήρια.

Ο ορισμός του είδους είναι ικανοποιητικός, εφόσον στηρίζεται στο αντικειμενικό κριτήριο της δημιουργίας γόνιμων απογόνων. Ωστόσο, για κάποιες ειδικές περιπτώσεις, οι εξελικτικές διαδικασίες δημιουργούν προβλήματα στον ορισμό. Μια περίπτωση δυσκολίας είναι όταν έχουμε είδη τα οποία έχουν μερική γονιμότητα μεταξύ τους. Παράδειγμα ο σκύλος και ο λύκος, που εμφανίζουν μικρή γονιμότητα μεταξύ τους, όμως θεωρούνται διαφορετικά είδη βάσει μορφολογίας.

Μια άλλη περίπτωση δυσκολίας προκύπτει από την ασεξουαλική αναπαραγωγή. Στην ασεξουαλική αναπαραγωγή δεν απαιτούνται αρσενικό και θηλυκό, αλλά η αναπαραγωγή γίνεται από ένα άτομο. Εντοπίζεται σε μονοκύτταρους, απλούς πολυκύτταρους αλλά και πιο περίπλοκους οργανισμούς φυτών και ζώων. Εκεί ο ορισμός δεν έχει εφαρμογή και η διάκριση είναι συνήθως μορφολογική.

Μια ενδιαφέρουσα ειδική περίπτωση είναι τα λεγόμενα ring species (ή γενικότερα clines). Υπάρχουν σε γεωγραφική σειρά γειτονικοί πληθυσμοί που μπορούν να μιχθούν μεταξύ τους, όμως ο πρώτος και ο τελευταίος πληθυσμός έχουν απομακρυνθεί τόσο πολύ γενετικά που δεν μπορούν να μιχθούν μεταξύ τους. Δηλαδή, οι δύο ακριανοί πληθυσμοί είναι διαφορετικά είδη, όμως ταυτοχρόνως και φυλές του ίδιου είδους, εφόσον μπορούν να μιχθούν με τις γειτονικές τους φυλές, έτσι έχουμε μια λογική αντίφαση.

Ο ορισμός του είδους έχει συγκεκριμένες επιπτώσεις. Τα είδη εξ' ορισμού δεν μπορούν να μιχθούν μεταξύ τους, συνεπώς όταν μιλάμε για μίξη, εννοούμε πάντοτε μίξη μεταξύ φυλών, δηλαδή φυλετική μίξη. Εξαιρούνται τα ring species.

Επίσης, δύο πληθυσμοί μπορεί να είναι μορφολογικά σχεδόν όμοιοι, όμως να μην μπορούν να αναπαραχθούν μεταξύ τους και συνεπώς να πρέπει να θεωρηθούν ως ξεχωριστά είδη. Από την άλλη, όπως συμβαίνει στον άνθρωπο, δυο πληθυσμοί μπορεί να είναι πάρα πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους μορφολογικά, όμως να μπορούν να μιχθούν μεταξύ τους, συνεπώς θεωρούνται απλώς ξεχωριστές φυλές. Δηλαδή, πρώτα τίθεται η καταγωγή και έπειτα η μορφολογία.

Στον άνθρωπο, που μας απασχολεί στην ανθρωπολογία, τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Εντός του γένους homo, υπάρχει μόνο ένα είδος ονόματι sapiens, εφόσον όλοι οι άνθρωποι είναι γόνιμοι μεταξύ τους. Ωστόσο, υπάρχει σημαντική διαφοροποίηση εντός του είδους και είμαστε υποχρεωμένοι να την μελετήσουμε. Είναι τόσο εμφανέστατη η ποικιλομορφία, που μπορούμε εύκολα να εισάγουμε όχι μόνο κύριους φυλετικούς κλάδους, αλλά και επιμέρους φυλές -ή φυλετικούς τύπους. Οι κύριοι φυλετικοί κλάδοι είναι οι Ευρωπιδικοί, οι Μογγόλοι και οι Νέγροι-Νεγροειδείς. Οι επιμέρους φυλές είναι δεκάδες και τις οποίες έχουμε αναλύσει στο ιστολόγιο. Αυτή η ποικιλομορφία έχει οδηγήσει στην εισαγωγή του επιστημονικού κλάδου της φυλετικής ανθρωπολογίας, με σκοπό την ταξινόμηση του ανθρώπινου είδους σε φυλές και την μελέτη των φυλετικών διαφορών στην εμφάνιση και στην συμπεριφορά.

Αν δούμε το ζήτημα βαθύτερα, η βάση της ταξινόμησης σε είδη προέρχεται από την έννοια της καταγωγής. Αυτή είναι η μόνη που αναγνωρίζει ο άνθρωπος βαθύτερα και υιοθετήθηκε εξαρχής από τους πρώτους μελετητές και στην επιστήμη. Άλλωστε και η δημιουργία των ειδών καθορίζεται αποκλειστικά μέσω της αναπαραγωγής και της απομόνωσης, όπως έδειξε ο Δαρβίνος. Η καταγωγή είναι το παν στη φύση, εφόσον κάθε οργανισμός φέρει μαζί του όλο το παρελθόν των προγόνων του. Η κατάταξη ενός όντος σε είδος και σε φυλή, αρκεί για να έχουμε σχεδόν πλήρη γνώση για την αναμενόμενη εμφάνιση και τις ψυχικές προδιαθέσεις του. Το ίδιο ισχύει και στον άνθρωπο, όπου παρά την επίδραση που ασκεί το περιβάλλον στην συμπεριφορά του, οι μορφολογικές και ψυχικές ιδιότητες είναι κατά κύριο λόγο φυλετικά καθοριζόμενες.