Η ανθρωπολογία της Βραζιλίας

Ο Edgar Roquette-Pinto ήταν ιατρός, εθνολόγος και ανθρωπολόγος από τη Βραζιλία. Υπήρξε ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της φυσικής ανθρωπολογίας στη Βραζιλία. Ορισμένες από τις μελέτες του αποτελούν μέχρι και σήμερα σημείο αναφοράς στην εθνολογία και στην ανθρωπολογία της χώρας. Μελέτησε του ιθαγενείς, αλλά και γενικότερα τη φυλετική σύνθεση της Βραζιλίας. Στη μελέτη του "Nota sobre os typos anthropológicos do Brasil", που δημοσιεύτηκε στα πρακτικά του Congresso Brasileiro de Eugenia, ο Roquette-Pinto μελέτησε τους ανθρωπολογικούς τύπους της Βραζιλίας.

Ως γνωστόν, η Βραζιλία αποτελείται από τρεις διακριτές φυλετικές ομάδες. Οι ιθαγενείς, οι οποίοι ανήκουν στον ευρύτερο μογγολικό κλάδο, οι λευκοί, που ήρθαν ως κατακτητές και είναι κυρίως απόγονοι...
Ιβήρων και οι νέγροι, τους οποίους έφεραν οι λευκοί από την Αφρική ως σκλάβους. Το αποτέλεσμα είναι σήμερα η Βραζιλία να αποτελεί ένα μίγμα αυτών των τριών αυτών κύριων στοιχείων. Ο Roquette-Pinto, χρησιμοποιώντας ελληνική ορολογία, χωρίζει τους κατοίκους της χώρας στις εξής ομάδες, βάσει και των πιο συνηθισμένων μίξεων:

Λευκόδερμοι: Λευκοί
Φαιόδερμοι: Λευκοί x Νέγροι
Ξανθόδερμοι: Λευκοί x Ιθαγενείς
Μελανόδερμοι: Νέγροι

Πριν έναν αιώνα, η κατανομή των φυλών στη Βραζιλία ήταν η εξής:

Λευκοί: 51%
Μικτοί Λευκοί-Νέγροι: 22%
Μικτοί Λευκοί-Ιθαγενείς: 11%
Νέγροι: 14%
Ιθαγενείς: 2%

Να σημειώσουμε ότι Ιθαγενείς λογικά πολύ περισσότεροι, αλλά για κοινωνικούς λόγους θέλουν να ταυτίζονται με τους λευκούς αν έχουν έστω και έναν λευκό πρόγονο. Κάτι που παράλληλα ρίχνει τον πραγματικό αριθμό λευκών. Αυτό θα φανεί και από τα ανθρωπολογικά στοιχεία που δίνονται παρακάτω.

Ο συγγραφέας βρίσκει στο σύνολο των κατοίκων της Βραζιλίας μέσο ανάστημα μέτριο για την εποχή. Ο μέσος κεφαλικός δείκτης βρέθηκε 81, που υποδηλώνει μεσοκεφαλία. Γνωρίζουμε από πολυάριθμες μελέτες ότι οι ιθαγενείς είναι μεσοκέφαλοι, οι λευκοί μεσο-δολιχοκέφαλοι και οι νέγροι δολιχοκέφαλοι. Από την μέση τιμή και μόνο του κεφαλικού δείκτη γίνεται προφανές ότι οι ιθαγενείς είναι πολύ περισσότεροι από ότι δηλώνουν οι ίδιοι οι κάτοικοι. Για τον ρινικό δείκτη ο συγγραφέας δίνει δύο τιμές, όμως μάλλον η πιο ρεαλιστική είναι η τιμή 68, που δείχνει λεπτορρινία, λόγω των λευκών που είναι μάλιστα έντονα λεπτόρρινοι.

Ο Roquette-Pinto παρουσιάζει γραφήματα με την κατανομή των ανθρωπολογικών δεικτών στις διάφορες φυλετικές κατηγορίες. Τα γραφήματα του κεφαλικού δείκτη είναι τα εξής, για τους λευκόδερμους αριστερά και τους φαιόδερμους δεξιά:

Φαίνεται ότι οι λευκοί είναι κυρίως μεσοκέφαλοι, όμως η κατανομή δείχνει ότι το πλέον λογικό είναι να μην μιλάμε για καθαρούς απογόνους Ιβήρων, οι οποίοι είναι μεσο-δολιχοκέφαλοι, αλλά για εκτεταμένες μίξεις με τους ιθαγενείς. Από την άλλη, οι μιγάδες, δηλαδή μίξεις λευκών-νέγρων δίνουν μια πιο ξεκάθαρη εικόνα, αφού το μέγιστο της κατανομής βρίσκεται στη μεσο-δολιχοκεφαλία, όπως ήταν αναμενόμενο, καθώς οι νέγροι είναι δολιχοκέφαλοι και οι λευκοί της Βραζιλίας μεσο-δολιχοκέφαλοι.

Πιο αναλυτικά είναι τα διαγράμματα για τον ρινικό δείκτη στις διάφορες φυλετικές κατηγορίες, εφόσον ο ρινικός δείκτης αποτελεί το καλύτερο κριτήριο για τον διαχωρισμό των τριών φυλετικών ομάδων της Βραζιλίας. Ακολουθούν τα διαγράμματα κατά σειρά: λευκόδερμοι, μελανόδερμοι, φαιόδερμοι, ξανθόδερμοι.

Οι λευκόδερμοι είναι έντονα λεπτόρρινοι, ενώ οι μελανόδερμοι βρίσκονται πέριξ των ορίων της πλατυρρινίας. Οι φαιόδερμοι, ως μίξεις έντονα λεπτόρρινων λευκών και σχετικά πλατύρρινων νέγρων, προκύπτουν κυρίως λεπτο-μεσόρρινοι. Οι ξανθόδερμοι, ως μίξεις λεπτόρρινων λευκών και μεσόρρινων ιθαγενών, προκύπτουν με μέγιστο στα όρια λεπτορρινίας-μεσορρινίας.

Οι λευκοί της Βραζιλίας έχουν χρώμα δέρματος λευκό νοτιοευρωπαϊκό, σκούρα κυματιστά μαλλιά, σκούρα μάτια, μέτριο ανάστημα προς υψηλό, μεσοκεφαλία και λεπτορρινία. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι είναι κυρίως Μεσογειακοί, αν και γνωρίζουμε ότι εννοούνται κυρίως οι Ατλαντο-Μεσογειακοί, δηληδή Κρομανοειδής μορφή, όπως οι Ίβηρες πρόγονοί τους. Αναφέρονται επίσης οι Νορδικοί και οι Αλπικοί, βέβαια βρίσκονται σε πολύ μικρότερο βαθμό στη χώρα.

Θεωρώντας δεδομένο ότι υπάρχει διαφορά ως προς την εσωτερική ιδιοσυγκρασία των φυλών, ο Roquette-Pinto εξέτασε κάποια γνωρίσματα του χαρακτήρα στις διάφορες φυλετικές ομάδες της Βραζιλίας. Η μελέτη των ψυχικών γνωρισμάτων δεν μπορεί να περιορίζεται μονότονα στον δείκτη ευφυΐας, αλλά να λαμβάνει υπόψη και άλλα γνωρίσματα, εξίσου σημαντικά. Στον παρακάτω πίνακα, δίνεται η βαθμολογία από 1 έως 5 για τα εξής γνωρίσματα: Προνοητικότητα, δυνατότητα υποβολής, παρορμητικότητα, αποφασιστικότητα, αυτοέλεγχος, επιμονή, τάση συμβιβασμού και το πόσο πιστός είναι.

Ο συγγραφέας βρίσκει ότι οι λευκοί είναι οι πιο προνοητικοί και επίμονοι, αρκετά αποφασιστικοί, με αρκετό αυτοέλεγχο. Οι νέγροι είναι οι λιγότερο προνοητικοί και επίμονοι, χωρίς να πρωτεύουν σε καμία από τις κατηγορίες. Οι μίξεις λευκών-ιθαγενών έχουν αποφασιστικότητα, αυτοέλεγχο και είναι έμπιστοι, αλλά δύσκολα συμβιβάζονται. Οι μουλάτοι φαίνεται να είναι οι πιο παρορμητικοί και εύκολοι στην υποβολή, ενώ έχουν τον λιγότερο αυτοέλεγχο και δεν είναι καθόλου πιστοί.


Συμπερασματικά, η μελέτη του Roquette-Pinto είναι ίσως η πιο πλήρης σχετικά με την ανθρωπολογία της Βραζιλίας. Αναγνωρίζει ότι στη Βραζιλία κατοικούν πολλοί ανθρωπολογικοί τύποι, οι οποίοι διαχωρίζονται από σωματικά και ψυχικά γνωρίσματα, ενώ υπάρχουν εκτεταμένες μίξεις μεταξύ τους. Η φυλετική εικόνα της Βραζιλίας αντικατοπτρίζεται ποικιλοτρόπως και στην κοινωνία της.


Φωτογραφίες ανθρωπολογικών τύπων της Βραζιλίας

(παρατηρήστε ότι ο λευκόδερμος, ο φαιόδερμος και ο μελανόδερμος είναι δολιχοκέφαλοι)

Λευκόδερμος (Διναρίζων Μεσογειακός)

Φαιόδερμος (μίξη λευκού-νέγρου)

Ξανθόδερμος (μίξη νέγρου-ιθαγενή)

Μελανόδερμος (Νέγρος)