Η ανθρωπολογία της κεντρικής Ασίας

Ο Lev Vasilievich Oshanin ήταν Σοβιετικός ιατρός και ανθρωπολόγος. Γεννηθείς στην Τασκένδη, σπούδασε ιατρός, εξασκώντας το επάγγελμα για χρόνια. Παράλληλα, ασχολήθηκε με την ανθρωπολογία, πρωτοπορώντας στην μελέτη της ανθρωπολογίας των λαών της κεντρικής Ασίας, μιας δυσπρόσιτης και ελάχιστα μελετημένης περιοχής. Αποτέλεσμα ήταν να οριστεί καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Τασκένδης, όπου αργότερα ίδρυσε Τμήμα Ανθρωπολογίας του οποίου τέθηκε επικεφαλής. Μία από τις σημαντικότερες μελέτες του Oshanin μεταφράστηκε στα Αγγλικά, υπό την επιμέλεια του Henry Field, με τίτλο "Anthropological composition of the population of Central Asia, and the ethnogenesis of its peoples: I, II, III". Το έργο είναι ογκώδες, συγκεντρώνει στοιχεία από δεκάδες μελέτες και αναλύει την φυσική ανθρωπολογία, την φυλετική σύνθεση και την εθνογένεση των λαών της κεντρικής Ασίας.

Αρχικά ο Oshanin επισημαίνει ότι η ανθρωπολογία βρίσκεται στα όρια μεταξύ της Φυσικής Ιστορίας και των Ανθρωπιστικών Σπουδών, μελετώντας τον άνθρωπο όχι μόνο ως βιολογικό οργανισμό, αλλά και ως προς την συμπεριφορά. Υποστηρίζει ότι η ανθρωπολογία αποτελεί πηγή ιστορίας, με τις διάφορες εθνικότητες να έχουν απώτερα φυλετική προέλευση που...
χάνεται στα βάθη της προϊστορίας. Η μελέτη των ανθρωπολογικών γνωρισμάτων και της γεωγραφικής διασποράς των φυλετικών τύπων, παρέχει σημαντική πληροφορία για την εθνολογία και την ιστορία μιας περιοχής.

L. V. Oshanin

Η περιοχή της κεντρικής Ασίας αποτελεί σταυροδρόμι μεταξύ Ευρωπιδικών και Μογγόλων. Οι Ευρωπιδικές επιρροές εντοπίζονται στα νότια και δυτικά, ενώ όσο πάμε πιο βόρεια και ανατολικά επικρατούν πλήρως οι Μογγολοειδείς. Δίνονται στοιχεία για την παλαιοανθρωπολογία της περιοχής και έπειτα αναφέρονται οι ιστορικές πηγές που κάνουν λόγο για τα γνωρίσματα των Μεσαιωνικών μογγόλων από την κεντρική Ασία. Κινεζικά χρονικά, περιγραφές Ρωμαίων, Ελλήνων και Αράβων ιστορικών παρέχουν στοιχεία για την εμφάνιση των μογγόλων, όπως τους είδαν οι λαοί που συνήθως αντιμετώπιζαν τις επιδρομές τους. Στη συνέχεια ο συγγραφέας σημειώνει ότι η κατάκτηση δεν συνεπάγεται απαραίτητα εποικισμό, κάτι που μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ένας μικρός αριθμός κατακτητών να εξαφανιστεί μέσα στο πλήθος των κατεκτημένων, ακόμη και αν οι πρώτοι έχουν επιβάλλει το εθνωνύμιο ή και τη γλώσσα στους δεύτερους.

Περνώντας στο κύριο μέρος της μελέτης, οι λαοί που μελετά ο Oshanin είναι οι Ουζμπέκοι, Καζάκοι, Κιργίζιοι, Τουρκομάνοι, κτλ. που αντιστοιχούν περίπου στα σημερινά κράτη Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν, Κιργιστάν και Τουρκμενιστάν, αν και υπάρχουν αλληλεπικαλύψεις. Τα γνωρίσματα που διακρίνουν τους Μογγόλους από τους Ευρωπιδικούς είναι ο επίκανθος, η κλίση των ματιών, η αραιή τριχοφυΐα, η επιπεδότητα του προσώπου, η μορφολογία της μύτης και το πλατύτερο πρόσωπο.

Οι πλέον μογγολοειδείς πληθυσμοί εντοπίζονται στο Καζακστάν και στο Κιργιστάν, ενώ τάσεις προς Ευρωπιδικά γνωρίσματα βρίσκουμε στο Ουζμπεκιστάν και στο Τουρκμενιστάν, καθώς και στο πλέον Ευρωπιδικό Τατζικιστάν. Τα ποσοστά μογγολικού επικάνθου στους λαούς της κεντρικής Ευρώπης δίνονται στον παρακάτω πίνακα.

Η ανάπτυξη της τριχοφυΐας δίνεται στον παρακάτω πίνακα, όπου οι βαθμοί 1-2 δείχνουν μικρή τριχοφυΐα, ενώ οι βαθμοί 3-4 δείχνουν μεγάλη τριχοοφυΐα.

Η επιπεδότητα του προσώπου, η οποία γίνεται εμφανής όταν βλέπουμε κάποιον σε προφίλ, δίνεται στον παρακάτω πίνακα. Βαθμός 1 σημαίνει επίπεδο πρόσωπο, 2 μέτριο και 3 προεξέχων πρόσωπο.

Το σχήμα της μύτης αποτυπώνει τις μογγολικές τάσεις στον πληθυσμό. Στο παρακάτω πίνακα δίνεται το ύψος της αρχής της μύτης, όπου ο βαθμός 1 δείχνει χαμηλή, 2 μέτρια και 3 υψηλή. Οι μογγόλοι έχουν χαμηλή αρχή μύτης.

Το πλάτος του προσώπου, δηλαδή η διζυγωματική διάμετρος δίνεται στον παρακάτω πίνακα. Μεγαλύτερη διάμετρος υποδηλώνει εντονότερες μογγολικές τάσεις.

Σε συνδυασμό με τις μετρήσεις του ύψους του προσώπου, προκύπτει ότι το κοντύτερο πρόσωπο έχουν οι Καζάκοι, ενώ το μακρύτερο οι Τουρκομάνοι.

Ο κεφαλικός δείκτης δίνεται στον παρακάτω πίνακα. Προκύπτει ότι οι Τουρκομάνοι είναι δολιχοκέφαλοι, ενώ όλοι οι υπόλοιποι είναι εμφανώς βραχυκέφαλοι.

Οι μετρήσεις του αναστήματος έδειξαν ότι οι ψηλότεροι είναι οι Τουρκομάνοι και ακολουθούν οι υπόλοιποι με παρόμοιο μέτριο ανάστημα.

Το χρώμα των ματιών δίνεται στον παρακάτω πίνακα. Η κλίμακα είναι ως εξής: 1 σκούρα, 2 μικτά, 3 ανοιχτά. Τα σκούρα μάτια κυριαρχούν, με μια τάση για ενδιάμεσα μάτια στους Κιργίζιους.

Από την άλλη, το χρώμα των μαλλιών είναι πάντοτε σκούρο. Τον χαμηλότερο ρινικό δείκτη βρίσκουμε στους Τουρκομάνους και στους Κιργίζιους, ενώ τον υψηλότερο στους Καζάκους. Για όποιον θέλει να εντρυφήσει περισσότερο, στους τόμους II και III μελετάται με μεγαλύτερη λεπτομέρεια η ανθρωπολογία κάθε λαού της κεντρικής Ασίας.

Η μελέτη του Oshanin διαλευκαίνει την φυλετική σύνθεση της κεντρικής Ασίας. Οι κάτοικοι της περιοχής ανήκουν σε διάφορους φυλετικούς τύπους, άλλοι καθαρά μογγολοειδείς, άλλοι καθαρά Ευρωπιδικοί και άλλοι ενδιάμεσοι. Στα βορειότερα και κυριότερα στο Καζακστάν, οι κάτοικοι ανήκουν στον φυλετικό τύπο Kumid (ή Central Asiatic) που είναι ο στερεοτυπικός μογγόλος της κεντρικής Ασίας, που χαρακτηρίζεται από επίκανθο, ελάχιστη τριχοφυΐα, έντονα επίπεδο πρόσωπο, μύτη που ξεκινά χαμηλά, μεγάλο πλάτος προσώπου λόγω έντονων ζυγωματικών, βραχυκεφαλία, σκούρα ή σπανιότερα ενδιάμεσα μάτια και σκούρα ίσια μαλλιά. Στα νοτιοανατολικά, κοντά στην Κασπία, κατοικεί ο τύπος Turanid που χαρακτηρίζει κυρίως τους Τουρκομάνους που κατοικούν στο Τουρκμενιστάν. Χαρακτηρίζεται από βλέμμα χωρίς επίκανθο, μεγαλύτερη τριχοφυΐα, λεπτότερο πρόσωπο που προεξέχει εμφανώς, μύτη σχετικά λεπτή με αρχή που βρίσκεται σχετικά ψηλά, (μεσο-)δολιχοκεφαλία και σκούρα μαλλιά και μάτια. Ο τύπος αυτός βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ Ευρωπιδικών και Μογγολικών γνωρισμάτων. Στο Ουζμπεκιστάν οι κάτοικοι ανήκουν σε μίξη Kumid και Turanid, λογικά με πλειοψηφία των πρώτων. Ένας τρίτος φυλετικός τύπος της περιοχής είναι ο Iranid που είναι καθαρά Ευρωπιδικός και συναντάται εμφανώς στο Τατζικιστάν και στα νότια της κεντρικής Ασίας προς Αφγανιστάν. Είναι λεπτοπρόσωπος, λεπτόρρινος με κυρτή μύτη, έχει έντονη τριχοφυΐα, δολιχοκφαλία και σκούρο χρωματισμό. Στη νοτιοδυτική περιοχή της κεντρικής Ασίας που πλησιάζει στο Παμίρ, εντοπίζονται γνωρίσματα που δεν αντιστοιχούν σε αυτά των προαναφερθέντων φυλετικών τύπων. Εμφανίζεται ένας συνδυασμός βραχυκεφαλίας, έντονης τριχοφυΐας και αρκετών Ευρωπιδικών γνωρισμάτων, που κάποιοι ανθρωπολόγοι έχουν εισάγει τον τοπικό τύπο Pamirid.

Το συμπέρασμα είναι ότι η κεντρική Ασία χαρακτηρίζεται από μογγολικά γνωρίσματα προς τα βόρεια και ανατολικά, ενώ Ευρωπιδικά γνωρίσματα εντοπίζονται προς τα νότια και δυτικά, κάτι που αντικατοπτρίζεται στους φυλετικούς τύπους που κατοικούν στην περιοχή.

Φωτογραφίες φυλετικών τύπων της κεντρικής Ασίας:

Τυπικός μογγολικός τύπος της κεντρικής Ασίας (Central Asiatic ή Kumid), Καζάκοι

Τουρανικός (Turanid), Ουζμπέκος

Ιρανικός (Iranid), Τατζίκος