Η ανθρωπολογία της Μέσης Ανατολής

Ο Βρετανός ανθρωπολόγος Henry Field αφιέρωσε σημαντικό μέρος της καριέρας του στην μελέτη της ανθρωπολογίας της Μέσης Ανατολής. Στο βιβλίο του "Ancient and modern man in Southwestern Asia" βρίσκουμε μία διεξοδική παράθεση και ανάλυση όλων των δεδομένων που έχουν ληφθεί από την περιοχή σχετικά με την παλαιοανθρωπολογία και την μελέτη των ζώντων πληθυσμών. Είναι μία από τις ενδελεχέστερες μελέτες, η οποία μάλιστα εκδόθηκε μεταπολεμικά. Θα εστιάσουμε στην ανθρωπολογία του σύγχρονου πληθυσμού.

Ο συγγραφέας παίρνει με τη σειρά τις χώρες-περιοχές της Μέσης Ανατολής, αναλύοντας το κλίμα, την γεωγραφία, την χλωρίδα, την πανίδα, την παλαιοανθρωπολογία και τέλος την ανθρωπολογία των ζώντων.

Στη χερσόνησο του Σινά τα αρχαία κρανία δείχνουν καθαρή δολιχοκεφαλία. Οι σύγχρονοι κάτοικοι ανήκουν στο γενικευμένο...
"Μεσογειακό" φάσμα, λογικά στον Αραβικό τύπο, ενώ υπάρχουν κάποιες νέγρικες επιδράσεις. Χαρακτηριστικά των κατοίκων είναι η δολιχοκεφαλία και το μέτριο ανάστημα, εμφανίζοντας ομοιότητες με τους βεδουίνους της γειτονικής Αραβικής χερσονήσου.

Στο Ισραήλ, οι πολυάριθμοι Ιουδαίοι έποικοι έχουν έρθει από ποικίλες περιοχές της Ευρώπης, της βόρειας Αφρικής και της Ασίας, κάτι που συνιστά την μελέτη αυτού του μικτού ποληθυσμού μια πρόκληση. Η ευρύτερη περιοχή, γνωστή και ως Παλαιστίνη, κατοικείται κυρίως από τον Αραβικό (Οριενταλικό) τύπο, ωστόσο εντοπίζονται αρκετά στοιχεία Μεσογειακά, Ιρανικά, ακόμα και Νορδικά ή Αλπικά. Νέγροι δεν υπάρχουν, σπάνια να βρεθεί κάποιος μογγόλος. Ο Gloor προσθέτει και τους Αρμενοειδείς, υπολογίζοντάς τους σε σημαντικά ποσοστά, εφόσον βρίσκει ότι πάνω από τους μισούς κατοίκους είναι βραχυκέφαλοι. Μάλιστα το ποσοστό τους φαίνεται να αυξάνεται ανά τους αιώνες, καθώς η περιοχή υπήρξε σχεδόν πλήρως δολιχοκέφαλη βάσει παλαιοανθρωπολογικών μελετών.

Στην Ιορδανία επικρατεί ο δολιχοκέφαλος Αραβικός τύπος, που ο Field ονομάζει γενικευμένα "Μεσογειακό". Στα βόρεια και βορειοδυτικά της χώρας εμφανίζονται βραχυκέφαλοι, λογικά Αρμενοειδείς, αυξάνοντας τον μέσο κεφαλικό δείκτη που πλησιάζει την μεσοκεφαλία.

Στο Λίβανο οι κάτοικοι έχουν κατά μέσο όρο μέτριο ανάστημα και βραχυκεφαλία, με πιο ευρεία σωματοδομή από τους βεδουίνους. Σκούρος χρωματισμός επικρατεί, ισχυρή τριχοφυΐα και συχνά κυρτή μύτη. Συνεπώς, ο πληθυσμός αποτελείται από Αρμενοειδείς και δευτερευόντως Αραβικούς (Οριενταλικούς).

Στη Συρία ο Field στους βεδουΐνους της ενδοχώρας εντοπίζει Μεσογειακούς όλου του φάσματος, που θα τους κατατάσσαμε από Ιρανικούς, Ιρανικούς-ΚΜ μέχρι και Αραβικούς. Έχουν σκούρο χρώμα δέρματος, μαλλιών και ματιών και είναι δολιχοκέφαλοι. Παρουσιάζουν διαφορές με τους κατοίκους της παραλιακής ζώνης, που είναι συνήθως βραχυκέφαλοι με επίσης σκούρα γνωρίσματα και ανήκουν σε σημαντικό ποσοστό στον Αρμενοειδή τύπο. Σποραδικά εντοπίζονται διάφορα ακόμη φυλετικά στοιχεία από τον Καύκασο, την κεντρική Ασία και την Ευρώπη.

Στην Τουρκία οι παλαιοανθρωπολογικές μελέτες δείχνουν ότι κατοικούσαν δολιχοκέφαλοι, οι οποίοι σταδιακά εξαφανίστηκαν από βραχυκέφαλους πληθυσμούς ήδη προϊστορικά, σε βαθμό που τα κρανία της εποχής των Χετταίων να είναι σημαντικά βραχυκέφαλα. Για τους σύγχρονους κατοίκους, το μέσο ανάστημα είναι μέτριο, η μύτη είναι συχνά κυρτή και επικρατεί βραχυκεφαλία, πλην της περιοχής στα σύνορα με την Συρία. Το χρώμα ματιών είναι κυρίως σκούρο, όμως υπάρχει μία εμφανής μειοψηφία με ενδιάμεσα ή ανοιχτά μάτια σε όλη την Ανατολία. Η φυλετική εικόνα της Τουρκίας είναι αρκετά σύνθετη. Κύριο το Αρμενοειδές στοιχείο, έπειτα το Αλπικό, επίσης το μογγολικό, το Καυκάσιο προς την αντίστοιχη περιοχή, το Ιρανικό στα βάθη της Ανατολίας και δευτερευόντως το Μεσογειακό και Διναρικό στα δυτικά παράλια.

Στον Καύκασο εντοπίζονται Ιρανικά και μογγολικά στοιχεία, πλην βέβαια του τοπικού ήπια βραχυκέφαλου στοιχείου, που άλλοι ανθρωπολόγοι ονόμασαν Καυκάσιο τύπο. Εν γένει υπάρχει σημαντική φυλετική μίξη, ενώ φαίνεται να υπάρχουν Ευρωπαϊκά στοιχεία αλλά και Αρμενοειδείς. Η σύνθετη εικόνα της περιοχής φανερώνεται από τις σημαντικές διαφορές που υπάρχουν μεταξύ γειτονικών εθνοτήτων του Καύκασου, με άλλες π.χ. να είναι βραχυκέφαλες και άλλες να είναι δολιχοκέφαλες.

Το Ιράκ κατοικείται κυρίως από δολιχοκέφαλους πληθυσμούς, με μια μειοψηφία βραχυκέφαλων, ήδη από την αρχαιότητα. Οι δολιχοκέφαλοι ανήκουν στον Ιρανικό και τον Αραβικό τύπο, ενώ οι βραχυκέφαλοι στον Αρμενοειδή, που κατοικεί κυρίως στα βορεια της χώρας.

Στη Σαουδική Αραβία οι κάτοικοι ανήκουν κυρίως στον Αραβικό τύπο, με σκούρα γνωρίσματα, σγουρά μαλλιά και δολιχοκεφαλία. Στα δυτικά παράλια εντοπίζονται λιγοστά Αφρικανικά στοιχεία. Αντίστοιχα είναι τα πράγματα και στο Μπαχρέιν. Στο Κουβέιτ οι κάτοικοι μοιάζουν με τους Ιρακινούς, έχοντας δολιχοκεφαλία, λεπτορρινία, λεπτοπροσωπία και σκούρο χρωματισμό. Πιθανόν αποτελούν μίξη Ιρανικών και Αραβικών. Στην Υεμένη εμφανίζεται και ένα βραχυκέφαλο στοιχείο, με χαμηλότερο ανάστημα και πιο ευρεία σωματοδομή από τους κλασικούς Αραβικούς, που ανθρωπολόγοι το κατέταξαν στον Νότιο Αραβικό τύπο. Το στοιχείο αυτό είναι πιο έντονο στο Ομάν. Ο Νότιος Αραβικός τύπος φαίνεται να φτάνει μέχρι και το Κατάρ, που κατά τα άλλα είναι κυρίως Αραβικό. Εν γένει η νότια παραλιακή ζώνη της Αραβικής χερσονήσου έχει δεχτεί νέγρικα στοιχεία και λιγότερο Ινδικά και Ιρανικά.

Η ανθρωπολογία στο Ιράν έχει μελετηθεί αρκετά, ακόμη και από τον ίδιο τον Field. Οι κύριοι δολιχοκέφαλοι φυλετικοί τύποι που κατοικούν στη χώρα είναι ο Ιρανικός και ένας τύπος με γωνιώδη γνωρίσματα που μάλλον είναι Ιρανικός-ΚΜ. Οι βραχυκέφαλοι τύποι είναι ο Αρμενοειδής στα δυτικά, σποραδικά μογγολικοί τύποι στα βόρειοανατολικά και πιθανόν κάποιοι διάσπαρτοι Αλπικοί. Δεν αποκλείονται Βραχιδικά στοιχεία στα νοτιοανατολικά. Σε κάθε περίπτωση ο βασικός και χαρακτηριστικός τύπος της χώρας είναι ο Ιρανικός.

Για το Αφγανιστάν, οι ανθρωπολόγοι έκριναν ότι οι κάτοικοι μοιάζουν με τους Ιρανούς, δηλαδή ανήκουν στον Ιρανικό τύπο, με μέτριο ανάστημα, δολιχοκεφαλία, λεπτοπροσωπία, σκούρο χρωματισμό και λεπτόρρινη ίσια ή κυρτή μύτη. Στα βόρεια της χώρας και αλλού βρίσκουμε μογγολικά στοιχεία, ενώ ανιχνεύσιμο μέρος του πληθυσμού ανήκει σε τύπους της Ινδίας, όπως Ινδικός ή Βραχιδικός. To Μπαλουχιστάν είναι το νοτιοδυτικό κομμάτι του Πακιστάν, νοτίως του Αφγανιστάν, που συνορεύει με το Ιράν. Η περιοχή είναι αρκετά μικτή, έχοντας οδηγήσει τους ανθρωπολόγους σε διαφωνίες για την σύστασή της. Φαίνεται να συνυπάρχουν Ιρανικά, μογγολικά, Ινδικά και Βραχιδικά στοιχεία, με πιθανότατα πλειοψηφούντα τα τελευταία, καθώς η περιοχή τείνει βραχυκέφαλη.

Στη συνέχεια ο Field αφιερώνει ένα κεφάλαιο για την συγκριτική παρουσίαση των στοιχείων. Η ανάλυση είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Γίνεται αναφορά στις καλύτερα και λιγότερο μελετημένες περιοχές, επισημαίνοντας την ανάγκη για περισσότερες μελέτες. Δίνονται αναλυτικοί πίνακες ανθρωπολογικών μετρήσεων και πλήρης βιβλιογραφία για κάθε περιοχή της Μέσης Ανατολής.

Η μελέτη του Field είναι μία από τις πληρέστερες για τη Μέση Ανατολή. Ο ίδιος έχει εντρυφήσει σε μεγάλο βάθος, όντας εξοικειωμένος με ολόκληρη την ανθρωπολογική βιβιλογραφία για την περιοχή. Παραμένει σταθερός στην τυπολογική προσέγγιση, κάνοντας διαρκώς λόγο για φυλετικούς τύπους, βασιζόμενος αυστηρά στην ανθρωπομετρία για να καταλήξει στα συμπεράσματά του.