Η κληρονομικότητα του σωματότυπου

O διάσημος Αμερικανός βιολόγος Charles Davenport θέλησε να εξετάσει το κατά πόσον οι ανθρώπινες διαφορές στην σωματοδομή εξαρτώνται από παράγοντες όπως διατροφή, δραστηριότητα, κτλ ή αν έχουν γενετική-κληρονομική βάση. Η μελέτη του εκδόθηκε με τίτλο "Body-built and its inheritance" από το Carnegie Institution of Washington και συγκεκριμένα από το Τμήμα Γενετικής όπου ο Davenport ήταν Διευθυντής. Ο μεγαλύτερος όγκος των δεδομένων για την μελέτη αντλήθηκε από τα οικογενειακά αρχεία του Eugenics Record Office.

Ο συγγραφέας παρατηρεί ότι αν μετρήσουμε το βάρος εκατό ανθρώπων με το ίδιο ανάστημα, θα διαπιστώσουμε μεγάλες διαφορές. Μάλιστα, οι διαφορές θα εντοπίζονται και στην σωματοδομή. Ο απλός κόσμος εφαρμόζει μια ευρύτατη ορολογία για να χαρακτηρίσει...
την διαφοροποίηση από την μέση σωματοδομή, όπως λεπτός, χοντρός, κτλ και πολλές ακόμα λέξεις που χαρακτηρίζουν ειδικότερα την μορφολογία του σώματος. Αυτό δείχνει ότι η αντίληψη περί έντονης ποικιλομορφίας ως προς την μορφή του σώματος είναι ριζωμένη στις ανθρώπινες κοινωνίες.

"Το ότι υπάρχουν σημαντικές φυλετικές διαφορές στην σωματοδομή είναι πασίγνωστο" γράφει ο Davenport. Ο λεπτός Σκωτσέζος και ο ευρύσωμος Εσκιμώος παρέχουν μια εμφανέσταση αντίθεση. Οι Νιλοτικοί φαίνεται να είναι οι λεπτότεροι στον κόσμο. Όπως διαπιστώνει "οι φυλετικές διαφορές στην σωματοδομή είναι τόσο μεγάλες που η φυλή πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στις μελέτες περί σωματοδομής".

Γεωγραφικές διαφοροποιήσεις υπάρχουν ως προς την σωματοδομή, όμως ο συγγραφέας θεωρεί ότι μπορεί να οφείλονται σε φυλετικούς και όχι απαραίτητα κλιματικούς λόγους. Επίσης, υπάρχει σεξουαλικός διμορφισμός στον άνθρωπο ως προς την δομή του σώματος, με τους άνδρες να είναι βαρύτεροι και με ευρύτερη σωματοδομή από τις γυναίκες.

Ο Davenport προχωρά στην μελέτη της ανάπτυξης του σώματος, επισημαίνοντας ότι μετά την γονιμοποίηση του ωαρίου, η ανάπτυξη διευθύνεται από κληρονομικούς παράγοντες μέχρι τη γέννηση, ενώ αργότερα το περιβάλλον μπορεί να ασκήσει την δική του επίδραση. Γίνεται μία αναδρομή στις μελέτες περί ανάπτυξης του σώματος, με πρώτη ιστορικά αυτή του Quetelet στο Βέλγιο το 1870 και παρουσιάζονται διαγράμματα που δείχνουν την μεταβολή ανθρωπολογικών παραμέτρων από την γέννηση μέχρι την ενηλικώση.

Περνάμε στο κύριο σώμα της μελέτης, που αφορά στους ενήλικες. Είναι συνήθης παρατήρηση να βλέπουμε οικογένειες που όλοι είναι λεπτοί, ενώ σε άλλες κυριαρχεί η παχυσαρκία. Οι περισσότεροι υποψιάζονται την σχέση μεταξύ σωματοδομής και κληρονομικότητας, καθώς παραδείγματα υπάρχουν πολλά γύρω μας. Ο Davenport θα εξετάσει το κατά πόσον η σωματοδομή καθορίζεται γενετικά, με τη βοήθεια πολυάριθμων οικογενειακών αρχείων.

Το δείγμα χωρίζεται σε πέντε κατηγορίες:  υπερβολικά λεπτοί (VS), λεπτοί (S), κανονικοί (M), υπέρβαροι (F), παχύσαρκοι (VF). Αντιστοιχούν στους αγγλικούς όρους (very) slender-medium-(very) fleshy.
Η διάκριση γίνεται βάσει του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ):
ΔΜΣ = Βάρος (kg) / Ύψος^2 (m)       ή πιο σωστά Μάζα

Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι υπάρχει σημαντική συσχέτιση μεταξύ μορφής του σώματος γονιών και παιδιών. Οι απόγονοι των παχουλών γονέων τείνουν παχουλοί, οι απόγονοι των λεπτών γονέων τείνουν λεπτοί. Ο Davenport θεωρεί ότι η σωματοδομή εξαρτάται από συνδυασμό πολλών γονιδιακών παραγόντων, εξ'ου και η μεταβλητότητα στους απογόνους.

Η ανάλυση των στοιχείων δείχνει ότι υπάρχει μια τάση τα ζευγάρια να σμίγουν ώστε να ταιριάζει η σωματοδομή τους, δηλαδή οι λεπτοί με λεπτές και οι υπέβαροι  με υπέρβαρες. Μάλιστα τα στοιχεία δείχνουν ότι τα υπέρβαρα ζευγάρια (F×F) κάνουν 2,3 φορές περισσότερα παιδιά από τα λεπτά ζευγάρια (S×S).

Τα αποτελέσματα δίνονται υπό μορφή πινάκων και διαγραμμάτων. Τα παρακάτω διαγράμματα παρουσιάζουν την κατανομή της μορφολογίας του σώματος των απογόνων, που απορρέουν από μίξεις μεταξύ γονέων διαφόρων σωματοδομών, από VS×S μέχρι VF×VF.

Είναι έκδηλη η τάση τα παιδιά να παίρνουν την μορφολογία του σώματος των γονέων. Από την άλλη, η μεταβλητότητα στους απογόνους παρέχει μια σημαντική ένδειξη μεντελικής κληρονομικότητας στην σωματοδομή. Οι απόγονοι λεπτών γονέων παρουσιάζουν μικρή μεταβλητότητα, ενώ οι απόγονοι υπέρβαρων εμφανίζουν υψηλότερη μεταβλητότητα. Φαίνεται ότι είτε οι υπέρβαροι φέρουν και γονίδια λεπτών, είτε -το πιθανότερο- μέρος των παχύσαρκων βάσει ΔΜΣ, να είναι εξωμορφικοί βάσει σωματότυπου, με αποτέλεσμα τα παιδιά να βγαίνουν λεπτά. Όταν οι δύο γονείς διαφέρουν ως προς την σωματοδομή, οι απόγονοι εμφανίζουν έντονη μεταβλητότητα, κάτι που είναι αναμενόμενο. Τα διαγράμματα δείχνουν ότι υπάρχει ξεκάθαρη συσχέτιση μεταξύ κληρονομικότητας και σωματοδομής.

Πριν φτάσουμε στα συμπεράσματα, κάποιες παρατηρήσεις. Στην ανθρωπολογία η μορφή του ανθρώπινου σώματος εξετάζεται με δύο τρόπους. Ο ένας είναι η κατάταξη του σωματότυπου σε ενδομορφικό/μεσομορφικό/εξωμορφικό και ο δεύτερος είναι μέσω του κορμικού δείκτη, βάσει του οποίου οι άνθρωποι κατατάσσονται σε βραχύσκελους/μεσόσκελους/μακρύσκελους.

Στην μελέτη του Davenport, χρησιμοποιείται ο ΔΜΣ, o οποίος δείχνει το πόσο βαρύς είναι κάποιος. Είναι εργαλείο κυρίως της ιατρικής και όχι τόσο της ανθρωπολογίας, γιατί σωματότυπος και βάρος ναι μεν σχετίζονται, αλλά δεν ταυτίζονται. Ο σωματότυπος σχετίζεται με την μορφολογία των μυών και την κατανομή του λίπους στους ιστούς, είναι δηλαδή κάτι καθαρά κληρονομικό που δεν μεταβάλλεται. Αντιθέτως, ο ΔΜΣ μπορεί να αλλάξει εύκολα, ειδικά μετά από λήψη ελάχιστης τροφής ή πολλής και λιπαρής. Συνεπώς, είναι απολύτως εφικτό κάποιος να είναι ενδομορφικός και λεπτός, όπως επίσης κάποιος να είναι εξωμορφικός και στον δείκτη μάζας σώματος να βγαίνει υπέρβαρος. Βέβαια, στην τυπική περίπτωση, η τάση είναι οι ενδομορφικοί να είναι υπέρβαροι και οι εξωμορφικοί λεπτοί.

Καταλήγοντας, ο Davenport βρίσκει ότι εκτός από την διατροφή και άλλους παράγοντες του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, η δομή του σώματος εξαρτάται σημαντικά από την κληρονομικότητα. Άλλωστε, κανείς δεν αρνείται ότι υπάρχουν π.χ. κρεατοπαραγωγές αγελάδες με πολύ διαφορετική σωματοδομή από ότι οι γαλακτοπαραγωγές. Άλλη σωματοδομή έχει το λεπτό κυνηγόσκυλο και άλλη το παχουλό Chow-chow. Αντίστοιχες διαφορές εντοπίζονται και στον άνθρωπο, που βαθύτερα έχουν να κάνουν με τα εσωτερικά όργανα και τον μεταβολισμό. Αυτό αποτυπώνεται και από αποτυχημένες προσπάθειες πολλών να μειώσουν το βάρος σε ανθρώπους που εκ γενετής έχουν προδιάθεση ευρείας σωματοδομής. Ο Davenport εντοπίζει ότι ο μεταβολισμός είναι κληρονομικός και καθορίζει την προδιάθεση παχυσαρκίας ή λεπτής σωματοδομής, η οποία θα εκδηλωθεί ανάλογα με το τι θα επιτρέψουν οι περιβαλλοντικοί παράγοντες.

Φωτογραφίες με την κατηγοριοποίηση του Davenport σε VS, S, M, F, VF.