Richard Wagner, μια πολυσχιδής φυσιογνωμία - σε ποιον φυλετικό τύπο ανήκει;

O Richard Wagner (1813-1883) ήταν Γερμανός συνθέτης. Σπουδάζει μουσική και αρχίζει να συνθέτει τα πρώτα του έργα.
Η ζωή του είναι ταραχώδης, με συνεχείς μετακινήσεις σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης, λόγω προσωπικών συγκρούσεων και οικονομικών προβλημάτων. Εργάζεται πάντα ως μουσικός και συνθέτει ακατάπαυστα. Αποκτά πολλές προσωπικές αντιπαλότητες, ενώ οι σχέσεις του με τις γυναίκες είναι σκανδαλώδεις.

Τα έργα που παρουσιάζει αγκαλιάζονται από το κοινό και καταφέρνει να αναδειχτεί ως ο μεγαλύτερος συνθέτης της εποχής του. Επέτυχε να παρουσιάσει ένα ολοκληρωμένο μουσικό δράμα, με στοιχεία μουσικά, ποιητικά και δραματικά. Πολλά από τα έργα του θεωρήθηκαν από τα κορυφαία όλων των εποχών στο είδος τους. Συνθέτει και την μουσική, με πολλά κομμάτια της να είναι διάσημα μέχρι και σήμερα.

Στον χώρο των ιδεών, συμπράττει σε αποτυχημένη φιλελεύθερη εξέγερση το 1849, αλλά πολύ σύντομα στρέφεται στον εθνικισμό. Πιστεύει ότι η Γερμανία οφείλει να ενωθεί, να ισχυροποιηθεί και να αναλάβει τον ρόλο της ηγέτιδας της ανθρωπότητας στο πνευματικό και πολιτιστικό επίπεδο, βασισμένη στο άριστο φυλετικό της υλικό. Αποκτά...
αντιεβραϊκές ιδέες που διακηρύσσει σε φυλλάδιά του, όπως "Ιουδαϊσμός στην Μουσική" και πολλά άλλα, διατυπώνοντας την αλήθεια, δηλαδή ότι οι εβραίοι ελέγχουν τον τύπο και σημαντικά πολιτικά πόστα, έχουν ανθρώπους τους παντού στο καλλιτεχνικό χώρο προωθώντας τους δικούς τους ή τους πιο εκφυλισμένους και με τους οποίους είναι αναγκασμένος να συναναστρέφεται. Στους εβραίους μουσικούς απουσιάζει η πρωτότυπη έμπνευση και κυριαρχεί ο μιμητισμός, ο παρασιτισμός και η φιλοχρηματία. Οι εβραίοι ως ξένοι και αλλόφυλοι είναι αδύνατο να δημιουργήσουν τέχνη που να εκφράζει τους Γερμανούς και προβαίνουν στον εκφυλισμό της. Βλέπει και ορθά τους εβραίους ως εχθρό της ανθρωπότητας και κάθε τι ευγενούς. Οι διώξεις κατα των εβραίων αποτελούν προστασία ενάντια στην επιθετική πολιτική εσωτερικής κατάκτησης της εξουσίας. Καταγγέλει τον πόλεμο που κηρύσσουν οι εβραίοι που κυβερνούν την Βρετανία έναντι των τίμιων και εργατικών Μπόερς της νοτίου Αφρικής, για να πάρουν το χρυσάφι της περιοχής τους, με αρχιεκμεταλλευτή τον εβραίο Cecil Rhodes. Ο Wagner προσπαθεί με συνεχείς δημόσιες παρεμβάσεις του να κινητοποιήσει τους Γερμανούς και όλους τους Ευρωπαίους ενάντια στον Εβραϊκό κίνδυνο πολιτικής κατάκτησης και πνευματικού εκφυλισμού. Στη Γερμανία ο Αυτοκράτωρ δυστυχώς παραμένει στον κόσμο του, πράγμα που θα το πληρώσει μερικές δεκαετίες αργότερα.

Ο Wagner όμως έχει και άλλες πνευματικές ανησυχίες. Είναι ο πρώτος Γερμανός που διάβασε το βιβλίο του Gobineau "Περί της ανισότητας των ανθρωπίνων φυλών" και παρουσίασε τις φυλετικές ιδέες στο ευρύ κοινό, γεγονός που ώθησε το βιβλίο να γίνει διάσημο στη Γερμανία, τη στιγμή που παρέμενε στα αζήτητα στην ίδια τη Γαλλία. Στα κείμενα του Wagner η φυλή έχει σημαίνοντα ρόλο και τονίζεται η σημασία της για τον πολιτισμό και το ιστορικό γίγνεσθαι. Δεν παραλείπει να τονίσει τον κίνδυνο εκφυλισμού μέσω μίξης με αλλόφυλους.

Ο Wagner πέρα από τα ιδεολογικά του κείμενα, έγραψε πολλά δοκίμια και προτάσεις σχετικά με την τέχνη, ενώ διατηρήθηκε αναλυτικό αρχείο με τα έργα και τις επιστολές του.

Όμως ο Wagner προωθεί τις εθνικιστικές ιδέες και μέσω του μουσικού δράματος. Στις όπερές του, προβάλλει τις αξίες της δύναμης, της σωματικής ρώμης, του ηρωισμού, της αυταπάρνησης, της τιμής και της φυλετικής καθαρότητας. Υποστηρίζει την στροφή των Γερμανών στο παγανιστικό παρελθόν και σε μια αριστοκρατική ηθική, ως αρμόζουσα στην ψυχοσύνθεση των βόρειων λαών. Το καλλιτεχνικό έργο του συνεπαίρνει τον θεατές, οι οποίοι μέσω του δράματος ταυτίζονται με τους γενναίους Γερμανούς ιππότες και ήρωες πρωταγωνιστές, που υπερνικούν κάθε λογής δυσκολίες και εμπόδια. Διάχυτη είναι η απέχθεια του Wagner για τον υλισμό, τοποθετώντας στον χρυσό του Ρήνου όλα τα κακά του κόσμου. Ταυτόχρονα, στα έργα του παρουσιάζει τον εβραϊκό αρχέτυπο, ως το αντίθετο του ηρωικού Γερμανού ήρωα, χωρίς όμως να κατονομάζει ανοιχτά κάποιον χαρακτήρα ως εβραίο. Οι θεατές όμως καταλάβαιναν. Ο ύπουλος Mime στην όπερα Siegfried θέλει διακαώς να κλέψει το δαχτυλίδι που δίνει απεριόριστη δύναμη, το οποίο φυλάει ένα θηρίο. Αφήνει τον ατρόμητο Siegfried να νικήσει το θηρίο και έπειτα προσπαθεί να κάνει τον ήρωα να πιει ένα δηλητήριο για να τον εξουδετερώσει, εκείνος όμως τον καταλαβαίνει και τον σκοτώνει. Στην όπερα Die Meistersinger von Nürnberg, ο Γερμανός ήρωας Walther για να πάρει τη νεαρή που έχει ερωτευτεί, πρέπει να νικήσει στον διαγωνισμό τραγουδιού όπου εκείνη δίνεται ως έπαθλο. Ο αλλαζόνας, πλούσιος και άπληστος αστός Beckmesser συμμετέχει και πλασάρεται ως βέβαιος νικητής, κυρίως λόγω του ότι λύνει και δένει στην τοπική κοινωνία με την πολιτική του δύναμη, παρά λόγω ικανοτήτων. Ο Walther αφού μαθητεύει δίπλα σε έναν λαϊκό καλλιτέχνη, μαθαίνει να τραγουδά σωστά και τελικά νικά και παίρνει το κορίτσι, με τον ηττημένο Beckmesser να γελοιοποιείται. Στην όπερα Parsifal o μοχθηρός Klingsor εκδιώκεται από το σώμα των ιπποτών που αναζητά το Ιερό Δισκοπότηρο και περνά στο αντίπαλο στρατόπεδο. Μαθαίνει σκοτεινές τέχνες και προσπαθεί με ύπουλο τρόπο να εξουδετερώσει τον ιππότη Parsifal, αλλά αποτυγχάνει και το κάστρο του καταστρέφεται.

Οι εθνικιστικές και αντιεβραϊκές ιδέες του αναστατώνουν τους εβραίους. Οι ίδιοι και τα πολιτικά τους ανδρείκελα οργανώνουν συχνά συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας έξω από θέατρα (!) όταν παίζονται έργα του Wagner, σε αντίθεση με το κοινή γνώμη που λάτρευε τον Wagner. Ο ίδιος δηλώνει ότι οι εβραίοι ελέγχουν τις περισσότερες εφημερίδες της Γερμανίας και της υπόλοιπης Ευρώπης και οι οποίες λασπολογούν ακατάπαυστα τον Wagner, για τα έργα του, τις ιδέες του, ακόμα και για τα προσωπικά του. Αργυρώνητοι "κριτικοί τέχνης" στις εβραϊκές φυλλάδες τον χλευάζουν, παρότι ο λαός τον επευφημεί. Ο πόλεμος που δέχεται ο Wagner είναι ανηλεής, αλλά ουδέποτε κάνει πίσω, μέχρι το τέλος της ζωής του, συνεχίζοντας απτόητος το καλλιτεχνικό και ιδεολογικό έργο του.

Η φήμη για την καλλιτεχνική του αξία γίνεται τέτοια που ο Βασιλιάς της Βαυαρίας αποφασίζει να χτίσει όπερα στο Bayreuth, στην οποία παρουσιάζονταν αποκλειστικά έργα του Wagner. O Wagner εν μέσω του ανηλεούς πολέμου που δέχεται και της φιλοδοξίας του, έχει διαρκώς οικονομικά προβλήματα, αλλά ένας άνθρωπος τέτοιου βεληνεκούς καταφέρνει διαρκώς και βρίσκει πόρους αξιοποιώντας το ταλέντο του. Μάλιστα ιδρύεται σύλλογος φίλων του Wagner, με παραρτήματα σε πολυάριθμες πόλεις της βόρειας Ευρώπης, με επίκεντρο την Γερμανία και την Αγγλία. Ο ίδιος συμμετέχει ενεργά και εκτός από την διάδοση των δραματικών έργων του, ο σύλλογος προωθεί και τις εθνικιστικές ιδέες του.

Με το έργο του ασχολήθηκε και ο Νίτσε, ο οποίος αρχικά ενθουσιάστηκε μαζί του, αλλά προς το τέλος απογοητεύτηκε, ειδικά μετά την τελευταία όπερα Parsifal με χριστιανικά στοιχεία και την μεταστροφή του Wagner στον χριστιανισμό, κατηγορώντας τον Wagner ότι το γύρισε στον ηθικισμό, τον χριστιανισμό και τον οίκτο, παραιτούμενος από τις αξίες της δύναμης, της μεγαλοπρέπειας και της Διονυσιακής έξαρσης. Περιττό να πούμε ότι ο Wagner έγινε αντέδρασε με μανιώδη τρόπο στις κατηγορίες του Νίτσε.

Ο Wagner άσκησε μεγάλη επίδραση στον Αδόλφο Χίτλερ, μέσω των ιδεών του, αλλά κυρίως με βιωματικό τρόπο μέσα από τις όπερές του. Μάλιστα η όπερα Rienzi, με πολιτικό περιεχόμενο, που παρουσιάζει την άνοδο και πτώση ενός λαϊκου ηγέτη της μεσαιωνικής Ιταλίας, ήταν η αγαπημένη του Χίτλερ. Μετά την επικράτηση των Εθνικοσοσιαλιστών, ο Wagner τιμήθηκε όσο κανείς άλλος, με το φεστιβάλ του Bayreuth να αναδεικνύεται στο λαμπρότερο ετήσιο πολιτιστικό γεγονός της χώρας, με παρουσία όλης της κυβέρνησης και αποθέωση των έργων του Wagner. Ο ίδιος ο Χίτλερ είχε άριστες προσωπικές σχέσεις με τους απογόνους του Wagner που ήταν υπέυθυνοι για την διεξαγωγή του φεστιβάλ και την διατήρηση της μνήμης του. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Αδόλφος Χίτλερ ήταν ιδεολογικά και κάπως εμφανισιακά ένα αντίγραφο του Wagner, δραστηριοποιούμενος όμως ενεργά στον πολιτικό στίβο.

Ως προς τον φυλετικό τύπο, ο Richard Wagner είναι Διναρικός-Νορδικός. Λεπτοπρόσωπος, με κυρτή μύτη, δολιχοκεφαλικός, με βλέμμα που υπό άλλες γωνίες φαίνεται Διναρικό και υπό άλλες Νορδικό. Στον χαρακτήρα είναι δραστήριος, οργανωτικός, δυναμικός, έχει έντονες σχέσεις με το αντίθετο φύλο, έχει φανατισμό και είναι ευέξαπτος. Συνεπώς και στα ψυχικά γνωρίσματα φαίνεται ένα κράμα Διναρικής και Νορδικής συμπεριφοράς.

Παρότι σήμερα οι περισσότεροι τον γνωρίζουν μόνο ως συνθέτη όπερας, εντούτοις, η φυσιογνωμία του ήταν πολυσχιδής. Οι "δημοκράτες" όταν μιλούν για τον Wagner, αναγκάζονται να παραδεχτούν το μουσικό του ταλέντο, αλλά ενοχλούνται από τις εθνικιστικές και αντιεβραϊκές απόψεις του, τις οποίες ενίοτε προσπαθούν να κρύψουν. Η αλήθεια είναι ότι ο Wagner εκτός από μεγάλος συνθέτης μουσικού δράματος, ήταν ιδεολόγος εθνικιστής και αγωνιστής, με πλούσιο συγγραφικό έργο και μεγάλη διείσδυση των εθνικιστικών ιδεών του στον λαό.