Η φυλετική πολιτική της Αρχαίας Σπάρτης

Οι Αρχαίοι Σπαρτιάτες ήταν Δωριείς, Ελληνικό φύλο, απόγονοι των Ηρακλειδών. Οι Δωριείς επικράτησαν στην Πελοπόννησο και εγκατέστησαν Βασιλείς στις μεγάλες πόλεις της Πελοποννήσου, οι οποίοι είχαν απώτερες συγγενικές σχέσεις μεταξύ τους. Ωστόσο, με την πάροδο των αιώνων, οι σχέσεις αυτές αμβλύνθηκαν ή έγιναν εχθρικές ακόμα. Οι Σπαρτιάτες καταλαμβάνουν την Μεσσηνία, υποδουλώνοντας τους κατοίκους της, οι οποίοι ήταν απώτερα συγγενείς τους. Το γεγονός στηλιτεύτηκε έντονα κατά την αρχαιότητα.

Η κοινωνία της Σπάρτης αποτελούνταν από τις εξής κοινωνικές ομάδες: οι Σπαρτιάτες Όμοιοι Δωριείς που αποτελούσαν τον στρατό και τη διοίκηση, οι περίοικοι που ήταν αυτόνομοι και ασχολούνταν με τις παραγωγικές δραστηριότητες και οι είλωτες που ήταν αιχμάλωτοι του κράτους υπό κάποια μορφή δουλείας και δούλευαν κυρίως στους αγρούς.

Η πολιτική οργάνωση ασκούνταν μόνο από τους Ομοίους και ήταν περίπλοκη, με δύο Βασιλείς, τη γερουσία, τους εφόρους και την Απέλλα. Οι Βασιλείς προέρχονταν από τις δύο Βασιλικές οικογένειες, ασκούσαν την πολιτική και στρατιωτική διοίκηση. Όταν ο ένας εξεστράτευε, ο άλλος έμενε στη Σπάρτη. Η γερουσία αποτελούνταν από άτομα ηλικίας άνω των 60 ετών, όταν τελείωνε η στρατιωτική θητεία, που είχαν αριστεύσει στα στρατιωτικά. Εκλέγονταν από την Απέλλα και ασκούσαν την νομοθετική εξουσία. Οι έφοροι εποπτεύουν τους Βασιλείς και την τήρηση των νόμων και των παραδόσεων. Η Απέλλα είναι η συνέλευση των Ομοίων στην οποία λαμβάνονταν αποφάσεις δια βοής για ψηφίσματα και σημαντικές αποφάσεις.

Οι Σπαρτιάτες Όμοιοι από την παιδική ηλικία μάθαιναν βασικές γνώσεις, μουσική και χορό με πατριωτικό και θρησκευτικό περιεχόμενο. Εκπαιδεύονταν στα όπλα και στις τεχνικές του πολέμου. Για την υπόλοιπη ζωή τους μέχρι τα 60 τους έτη θα ήταν πολίτες-οπλίτες. Η παραγωγική διαδικασία για την διατροφή τους και την ευημερία της κοινωνίας ήταν υποχρεωση των περίοικων και των ειλώτων. Δηλαδή οι Όμοιοι αποτελούσαν την πολιτική και στρατιωτική αριστοκρατία, όπου κάθε Όμοιος μπορούσε να φτάσει σε κάθε ανώτερο αξίωμα, πλην του Βασιλέα, αν δεν ανήκε στην αντίστοιχη γενιά.

Οι Σπαρτιάτες Όμοιοι, με βάση τις προτομές και την συμπεριφορά τους, φαίνεται να ανήκαν κυρίως στον Μεσογειακό φυλετικό τύπο, με Διναρικές και Κρομανοειδείς επιρροές. Η αυστηρή στρατιωτική πειθαρχία και η απαράμιλλη γενναιότητα στη μάχη αποδεικνύουν ότι δεν θα μπορούσαν να είναι ούτε Διναρικοί, που είναι εκ φύσεως ατίθασοι και ανοργάνωτοι, ενώ είναι αδύνατο να ήταν Αλπικοί, που εκ φύσεως έχουν μειωμένη μαχητική ικανότητα. Αντιθέτως ο Μεσογειακός τύπος παρουσιάζει και τα δύο αυτά γνωρίσματα μαζί. Άλλωστε, αγάλματα και απεικονίσεις Σπαρτιατών έχουν σωθεί, που απεικονίζουν τον Μεσογειακό τύπο.

Οι Σπαρτιάτες εφάρμοζαν σκληρές μεθόδους στρατιωτικής εκπαίδευσης, που περιλάμβαναν ελάχιστη ένδυση το χειμώνα, ελάχιστη τροφή και έντονη σωματική δραστηριότητα. Η εκπαίδευση πιθανότατα οδηγούσε στο θάνατο τους νεαρούς που δεν μπορούσαν να αντεπεξελθουν. Αυτό σε συνδυασμό με την περίφημη απόθεση των παραμορφωμένων βρεφών στον Καιάδα, δίνει την εικόνα της ευγονικής που εφάρμοζε το Σπαρτιατικό κράτος. Το αποτέλεσμα αυτών των ευγονικών μεθόδων ήταν εντυπωσιακό. Οι Όμοιοι θαυμάζονταν για το σώμα τους και τις αντοχές τους. Είχε επιτευχθεί μία βιολογική τελειότητα.

Οι γυναίκες λάμβαναν και αυτές αντίστοιχη μόρφωση με τους άνδρες και γυμνάζονταν εντατικά. Σκοπός ήταν να μπορούν να γεννήσουν άριστους απογόνους για την βελτίωση της φυλής. Μάλιστα οι γυναίκες της Σπάρτης ήταν διάσημες στην αρχαιότητα για το γυμνασμένο σφριγηλό τους σώμα. Ενδιαφέρον το πώς θαυμάζουν την Σπαρτιάτισσα Λαμπιτώ οι άλλες Ελληνίδες στην κωμωδία Λυσιστράτη του Αριστοφάνη!

Το σημαντικότερο λάθος της Σπάρτης ως προς την φυλετική πολιτική ήταν η αδυναμία να επεκτείνει τη φυλή και τον αριθμό των Ομοίων, ώστε να σε συνδυασμό με το άριστο πολίτευμά της να κυριαρχήσει στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο. Ο πληθυσμός των Σπαρτιατών ήταν μονίμως ελάχιστος, συγκρινόμενος με αυτόν των αλλων Ελληνικών πόλεων. Προκάλεσαν όμως τον θαυμασμό και των αρχαίων ιστοριογράφων για το πώς αυτή η Δωρική πόλη των 8000 οπλιτών, μπόρεσε να νικήσει την κυρίαρχη Αθηναϊκή Συμμαχία και να προχωρήσει ακόμα και μέχρι τις Σάρδεις με σκοπό την κατάλυση του Περσικού κράτους το 394 π.Χ., αν δεν ήταν ο χρυσός του Πέρση Βασιλιά να προκαλέσει εξέγερση των Δημοκρατικών πόλεων στα μετόπισθεν και να σταματήσει την προέλαση. Έπειτα, η ήττα από τους Θηβαίους στα Λεύκτρα το 371 π.Χ. προέκυψε κυρίως λόγω του μικρού αριθμού Σπαρτιατών, που είχαν αποδεκατιστεί από τους συνεχείς πολέμους, χωρίς να μπορούν να αναπληρώσουν τις απώλειες. Οριστική διάλυση του Σπαρτιατικού κράτους μετά από μακρά περίοδο παρακμής έρχεται το 192 π.Χ. από τους Αχαιούς συμμαχους των Ρωμαίων.

Οι Σπαρτιάτες προσπάθησαν να βελτιώσουν την γεννητικότητά τους δίνοντας περιθώριο στους άνδρες να μπορούν να κάνουν παιδιά με άλλη γυναίκα, αν η δική τους δεν μπορούσε. Επίσης η ηθική ήταν τέτοια, ώστε πάνω από όλα ήταν το συμφέρον της Σπάρτης και το να κάνεις παιδιά ακόμη και εκτός γάμου ήταν θεμιτό, ενώ το να μείνεις άτεκνος ήταν κατακριτέο. Παρόλα αυτά, η αποτελεσματικότητα αυτών των μέτρων ήταν χαμηλή. Η Σπαρτη δεν μπόρεσε να επεκτείνει τη φυλή. Ακόμα και οι αποικίες της συχνά έφευγαν από τον έλεγχό της και εφάρμοζαν ανεξάρτητη πολιτική.

Η Σπάρτη εφάρμοσε παρόμοιο τρόπο διακυβέρνησης με την Ρώμη, ως προς το ότι οι πολίτες τους ασκούσαν την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία με τους υπολοίπους να παράγουν. Οι πολίτες τους περνούσαν όλη τους τη ζωή ως στρατιώτες, έχοντας ένα πολύ υψηλό επίπεδο αριστοκρατικής ηθικής και ανδρείας. Η Ρώμη ήταν ένα αντίγραφο, σε μεγέθυνση, της Σπάρτης. Απώτερη κοινή τους καταγωγή είναι προφανής. Ωστόσο, η Ρώμη με την πολιτική της δημιουργίας αποικιών ισχυροποιήθηκε και έγινε αυτοκρατορία, ενώ η Σπάρτη δεν τα κατάφερε, παρά την προσωρινή επικράτησή της στον Ελλαδικό χώρο μετά τους Πελοποννησιακούς πολέμους.