Σωματότυποι αθλητών και φυλή

Πολλές φορές θα έχετε δει στους αθλητές ενός συγκεκριμένου αθλήματος να τείνει να επικρατεί και ένας συγκεκριμένος σωματότυπος. Σε επίπεδο πρωταθλητισμού, οι απαιτήσεις από το σώμα βρίσκονται στο μέγιστο, συνεπώς κάθε σωματικό πλεονέκτημα μπορεί να κάνει τη διαφορά. Η σωματοδομή των αθλητών απασχολεί συστηματικά ανθρωπολόγους και βιολόγους, ώστε να διαπιστώσουν κατά πόσον στους αθλητές εντοπίζονται συγκεκριμένα σωματικά γνωρίσματα. Ιδιαίτερα αναλυτική είναι η μελέτη του J.E. Lindsay Carter με τίτλο "The somatotypes of athletes - A Review", που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Human Biology. Μελετάται ο σωματότυπος χιλιάδων αθλητών από διάφορα ατομικά και ομαδικά αθλήματα. Τα αποτελέσματα αποτυπώνονται σε διαγράμματα, ώστε να φανεί η βασική τάση του σωματότυπου για κάθε άθλημα. Βάσει της μελέτης, θα κάνουμε κάποιες παρατηρήσεις για τη σχέση φυλής και αθλητισμού.

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τη μέθοδο του Sheldon, στην οποία ορίζονται τα γνωρίσματα κάθε ενός από τους γνωστούς μας σωματότυπους: ενδομορφικός, μεσομορφικός, εξωμορφικός. Σύμφωνα με τη μέθοδο, κάθε ανθρώπινο σώμα εξετάζεται για έναν αριθμό γνωρισμάτων και λαμβάνει μια τριπλή βαθμολογία, ανάλογα...
με το πόσα γνωρίσματα έχει από τον κάθε έναν από τους τρεις προαναφερθέντες σωματότυπους. Για παράδειγμα, ένας σωματότυπος 7-1-1 είναι πλήρως ενδομορφικός, ένας σωματότυπος 1-6-3 είναι μεσομορφικός με εξωμορφικά στοιχεία, ένας σωματότυπος 2-5-2 είναι κυρίως μεσομορφικός.

Η ταξινόμηση κάθε σωματότυπου αποτυπώνεται με μία τελεία σε ένα τριγωνικό γράφημα. Τρεις τεμνόμενες ευθείες του γραφήματος ορίζουν τον εξωμορφικό (δεξιά κάτω), μεσομορφικό (πάνω) και ενδομορφικό (αριστερά κάτω) τύπο, ενώ οι ενδιάμεσες περιοχές ορίζουν ενδιάμεσους σωματοτύπους. Επίσης, όσο πιο μακριά από το κέντρο βρίσκεται η τελεία, τόσο πιο ισχυρή είναι η τάση για τον εκάστοτε σωματότυπο. Το τριγωνικό γράφημα είναι το εξής:

Το δείγμα αποτελούνταν από 35 σειρές αθλητών, με συνολικά 1039 άτομα, που συμπληρώνονται με πολλά στοιχεία από άλλους μελετητές. Οι αθλητές προέρχονταν από διάφορα ατομικά και ομαδικά αθλήματα, όπως ενόργανη γυμναστική, μπάσκετ, κωπηλασία, κολύμβηση, ράγκμπι, στίβος, αγωνίσματα αποστάσεων, αρσιβαρίστες, πυγμαχία, πάλη, κλπ. Να επισημάνουμε ότι η μελέτη λαμβάνει υπόψη κυρίως λευκούς αθλητές από τις ΗΠΑ. Από φυλετικής απόψεως, στις ΗΠΑ οι περισσότεροι κάτοικοι είναι μεσομορφικοί Κρομανοειδείς και δευτερευόντως εξωμορφικοί Νορδικοί, Ατλαντοειδείς, με μειοψηφία ενδομορφικών Αλπικών.

Ανάλογα με τη φύση του κάθε αθλήματος, από σωματικής πλευράς, μπορεί να απαιτείται ταχύτητα, δύναμη, αντοχή, ευλυγισία και επιδεξιότητα. Θα δούμε τα διαγράμματα για κάθε άθλημα και θα βγάλουμε συμπεράσματα από φυλετικής απόψεως.

Βλέπουμε ότι οι κολυμβητές είναι κυρίως μεσομορφικοί, με ισομοιρασμένες τάσεις προς ενδομορφικότητα και εξωμορφικότητα. Οι κολυμβητές απαιτούν ισχυρή, καλοσχηματισμένη σωματοδομή, με ιδιαίτερα ανεπτυγμένους μύες και σχετικά μεγάλο σώμα. Οι μεσομορφικοί πληρούν περισσότερο αυτές τις απαιτήσεις.

Οι κολυμβητές μεγάλων αποστάσεων, που κολυμπούν όλο το κανάλι της Μάγχης, είναι ενδιάμεσα μεσομορφικοί-ενδομορφικοί. Λογικά απαιτείται να έχουν ισχυρή σωματοδομή, αλλά και αρκετό λίπος για να αντέχουν στο κρύο και πιθανόν για αυτόν τον λόγο είναι κάτι ανάμεσα σε μεσομορφικούς και ενδομορφικούς.

Οι παίκτες ράγκμπι είναι κυρίως μεσομορφικοί προς ενδομορφικοί και μάλιστα με πολύ υψηλή ένταση γνωρισμάτων. Το αποτέλεσμα είναι αναμενόμενο, εφόσον οι παίκτες ράγκμπι πρέπει να είναι δυνατοί, ογκώδεις και με ισχυρούς μύες.

Οι αθλητές στίβου γενικά είναι κυρίως μεσομορφικοί, συνήθως με τάσεις εξωμορφικότητας. Ο στίβος απαιτεί καλοσχηματισμένους και ισχυρούς μύες, όμως ανάλογα με το αγώνισμα, πιθανόν να απαιτείται ευλυγισία ή ταχύτητα. Αν πάμε συγκεκριμένα στους αθλητές ακοντίου, σφαίρας, σφύρας κτλ., τα γνωρίσματα είναι έντονα μεσομορφικά με τάσεις ενδομορφικότητας. Κάτι αναμενόμενο, εφόσον απαιτείται καθαρή δύναμη, ισχυροί μύες και μεγάλη μάζα σώματος. Αντιθέτως, αν πάμε ειδικά στους δρομείς ανώμαλου δρόμου (cross country) και στους δρομείς μεγάλων αποστάσεων, βλέπουμε ότι επικρατεί μια ισχυρή τάση εξωμορφικότητας με μεσομορφικότητα. Αυτό είναι αναμενόμενο, εφόσον απαιτούνται μικρό βάρος, μεγάλα άκρα και αντοχή.

Οι γυμναστές της ενόργανης είναι κυρίως μεσομορφικοί, με τάσεις ενδομορφικότητας. Αυτό προκύπτει επειδή απαιτούνται ισχυροί μύες και μικρό σώμα, το οποίο συναντάται τυπικά στους ενδομορφικούς. Μάλιστα, βλέπουμε ότι είναι πιο πιθανόν να είναι ενδομορφικοί στη Δανία και στη Ρωσία (περίπου) παρά στην Iowa των ΗΠΑ, εφόσον στις πρώτες υπάρχουν αρκετοί Αλπικοί, ενώ στις ΗΠΑ οι Αλπικοί είναι λίγοι.

Οι καλαθοσφαιριστές είναι κυρίως μεσομορφικοί προς εξωμορφικοί. Αναμενόμενο, εφόσον το μπάσκετ απαιτεί μεγάλο ανάστημα και μακριά άκρα.

Οι παλαιστές είναι μεσομορφικοί, με τάσεις ενδομορφικότητας. Λογικό, εφόσον στο άθλημα αυτό απαιτείται δυνατό και ογκώδες σώμα, με ισχυρούς μύες.

Παρόμοια αποτελέσματα βρίσκουμε και για τους αρσιβαρίστες, μάλιστα με γνωρίσματα σε πολύ έντονο βαθμό, λόγω της υπερβολικής καταπόνησης του σώματος που απαιτείται. Μάλιστα, στις πιο υψηλότερες κατηγορίες κιλών, οι αθλητές τείνουν πιο ενδομορφικοί.

Οι κωπηλάτες είναι κυρίως μεσομορφικοί, γεγονός αναμενόμενο, εφόσον απαιτούνται μεγάλες πλάτες, μεγάλα άκρα και ισχυροί μύες.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει το γράφημα με τους 'μη αθλητές', δηλαδή άτομα που ασχολούνται ερασιτεχνικά με ένα άθλημα, χωρίς συνήθως να έχουν την ικανότητα να διακριθούν. Βλέπουμε ότι οι περισσότεροι τείνουν ενδομορφικοί ή με λίγα εξωμορφικά στοιχεία. Είναι αναμενόμενο οι περισσότεροι που έχουν ενδομορφική σωματοδομή να μην μπορούν να ανταποκριθούν σωματικά στις υψηλές απαιτήσεις του αθλητισμού. Αν δείτε άτομα γύρω σας που είναι ενδομορφικοί, στην Ελλάδα συνήθως Αλπικοί ή Αρμενοειδείς, θα κατανοήσετε του λόγου το αληθές. Το ίδιο ισχύει για τους ενδομορφικούς των ΗΠΑ, που είναι πιθανότατα Αλπικοί.

Κάποιες από τις παρατηρήσεις του συγγραφέα είναι οι εξής. Το υψηλότερο ανάστημα το έχουν οι ρίπτες του στίβου (ακοντίου, κτλ.) και οι καλαθοσφαιριστές. Οι κοντύτεροι είναι οι αρσιβαρίστες και οι παλαιστές. Οι πιο ελαφρείς είναι οι δρομείς μεγάλων αποστάσεων, ενώ οι πιο βαρείς είναι οι παίκτες του ράγκμπι, οι ρίπτες του στίβου και κάποιοι αρσιβαρίστες και παλαιστές. Στις γυναίκες, οι πιο κοντές και ελαφριές βρίσκονται στην ενόργανη γυμναστική, ενώ οι πιο ψηλές και βαριές βρίσκονται στο μπάσκετ και στις ρίπτριες του στίβου. Τα αποτελέσματα είναι αναμενόμενα και θα λέγαμε ότι είναι άμεσα εμφανή ακόμα και στον απλό θεατή.

Ο συγγραφέας συμπεραίνει ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των αθλημάτων, ως προς τους σωματότυπους των αθλητών που διακρίνονται σε αυτά. Επίσης, όσο υψηλότερο είναι το επίπεδο του ανταγωνισμού, τόσο πιο έντονα τα γνωρίσματα των αθλητών και τόσο πιο εξειδικευμένα και στενά τα όρια της σωματικής ποικιλομορφίας.

Μια αντίστοιχη μελέτη θα ήταν άκρως ενδιαφέρουσα και για τους Έλληνες αθλητές. Από πλευράς των ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων, τέτοιες μελέτες οφείλουν να μας προβληματίσουν. Αν δούμε βαθύτερα, φαίνεται ότι το επίπεδο του αθλητισμού εξαρτάται, όχι τόσο από τις κοινωνικές συνθήκες εφόσον δεν είναι απαγορευτικές, αλλά κυρίως από το ανθρώπινο δυναμικό. Σε μια χώρα με πλειοψηφία ενδομορφικών, όπως π.χ. η Ελλάδα, είναι αναμενόμενο ο αθλητισμός να εμφανίζει χαμηλά επίπεδα συμμετοχής. Στις βόρειες χώρες της Ευρώπης η άθληση, πολλές φορές και σε καθημερινή βάση, αποτελεί τρόπο ζωής για μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Αυτό οφείλεται κυρίως στην ισχυρή Κρομανοειδή και Νορδική συνιστώσα που διαθέτουν και όχι απλά στο επίπεδο διαβίωσης ή άλλα περιβαλλοντικά αίτια. Ο αθλητισμός απαιτεί μεταξύ άλλων και το κατάλληλο σώμα, ειδικά μάλιστα σε επίπεδο πρωταθλητισμού. Δεν αρκεί να ρίχνουμε μόνο ευθύνες στην κακή κατάσταση και οργάνωση του εγχώριου αθλητισμού, οι έχοντες διαπεραστική σκέψη οφείλουν να κοιτάζουν βαθύτερα. Η αθλητικότητα ενός λαού αντικατοπτρίζει την ζωτικότητα και την ενεργητικότητά του, ιδιότητες απαραίτητες για να διακριθεί και σε άλλους τομείς.

Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο σωματότυπος καθορίζει τις επιδόσεις ή τις επιτυχίες των αθλητών. Ο αθλητισμός, έχει επίσης ψυχολογικό και τεχνικό κομμάτι. Απαιτεί επιμονή, θέληση, συνέπεια, αλλά και συστηματική προπόνηση, κατάλληλες εγκαταστάσεις, ικανούς προπονητές, τεχνική και πολλά ακόμη. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση ο σωματότυπος είναι η βάση, που δίνει μια κλίση ή ένα ισχυρό πλεονέκτημα ως προς τις αμιγώς σωματικές δυνατότητες, οι οποίες πρέπει να αξιοποιηθούν κατάλληλα για το καλύτερο αποτέλεσμα.