Οι φυλές και οι λαοί της Ευρώπης

Σε δημοσίευσή του στο περιοδικό Mankind Quarterly, υπό τον τίτλο "The living races and peoples of Europe", o Σουηδός ανθρωπολόγος Bertil Lundman μελέτησε αναλυτικά την φυλετική σύνθεση της Ευρώπης. Αποτελεί την πιο διάσημη μελέτη του Lundman, ιδιαίτερα για τον φυλετικό χάρτη της Ευρώπης, καθώς και για τα σκίτσα των φυλετικών τύπων της Ευρώπης, που παρουσίασε. Η μελέτη αυτή έρχεται σαν επιστέγασμα της προηγούμενης μελέτης του σχετικά με την κατανομή των ανθρωπολογικών γνωρισμάτων στην Ευρώπη.

Η κατανομή των ανθρωπολογικών γνωρισμάτων αποτελεί την βάση για την εξαγωγή της φυλετικής τυπολογίας στην Ευρώπη. Ο Lundman παραθέτει το παράδειγμα ότι πηγαίνοντας νότια στη Γερμανία,...
παρατηρούμε πιο σκούρο χρωματισμό, χαμηλότερο ανάστημα και βραχυκεφαλία. Άλλη σημαντική ανθρωπολογική διαφοροποίηση εντοπίζεται μεταξύ Σκανδιναβών και Λαπώνων, καθώς επίσης και μεταξύ Ρώσων και μογγόλων της κεντρικής Ασίας. Αντιληπτές είναι και οι διαφορές μεταξύ Γερμανών και δυτικών Σλάβων, όπου μεταξύ των τελευταίων παρατηρείται υψηλότερος κρανιακός θόλος και σκουρότερος χρωματισμός στα μαλλιά. O Lundman χωρίζει τους κατοίκους της Ευρώπη σε τέσσερις περιοχές, από ανθρωπολογικής άποψης:


- οι ψηλοί, χαμαίκρανοι, δολιχοκέφαλοι, ξανθοί της βορειοδυτικής Ευρώπης. (Νορδικοί, Ατλαντοειδείς(;))
- οι κοντύτεροι, χαμαίκρανοι, με πιο σκούρο χρωματισμό της νοτιοδυτικής Ευρώπης, όχι πάντοτε δολιχοκέφαλοι (Μεσογειακοί, Κρομανοειδείς)
- οι υψίκρανοι και με σκούρο χρωματισμό των Βαλκανίων (Αλπικοί, Διναρικοί)
- οι σχετικά υψίκρανοι και βραχυκέφαλοι της ανατολικής Ευρώπης (Βαλτικοί, μογγολικοί τύποι)
Πέραν αυτών, υπάρχουν κάποιοι θύλακες Λαπώνων και μογγόλων.

Οι φυλετικοί τύποι στην Ευρώπη βρίσκονται σε μίξη μεταξύ τους, όμως εντοπίζεται το μέγιστο κάθε τύπου σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Μετακινήσεις του κέντρου της κατανομής μπορούν να γίνουν, αλλά σε κάθε περίπτωση αυτό αποτελεί μια αργή διαδικασία. Ο Lundman ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό την παράδοση της φυλετικής τυπολογίας και ονομοατολογίας που εισήγαγε ο πρωτοπόρος Γάλλος ζωολόγος και ανθρωπολόγος Joseph Deniker.

Ξεκινώντας από τα βορειοδυτικά, αντικρύζουμε τον Νορδικό τύπο. Έχει ανοιχτά μαλλιά και μάτια, χαμαικρανία και δολιχοκεφαλία, μεγάλο ύψος με εξωμορφική σωματοδομή, λεπτορρινία και λεπτοπροσωπία. Ο Lundman διακρίνει τους Ατλαντοειδείς ως ξεχωριστή κατηγορία, που έχει πιο σκούρα μαλλιά. Έμμεσα γίνεται λόγος για τους Κρομανοειδείς της περιοχής, με αναφορά σε ενδιάμεσες μορφές (Faelid = Νορδικός-ΚΜ, Paleoatlantid = Ατλαντοειδής-ΚΜ) κάνοντας λόγο για κάπως πιο σκούρα μαλλιά, έντονα υπερόφρυα τόξα και μερικές φορές πλατύτερη μύτη.

Ο κοντός, καστανός, ενδομορφικός Αλπικός τύπος, με βραχυκεφαλία και ευρυπροσωπία. Πιο ανατολικά προκύπτει το Αλπικό-Βαλτικό ενδιάμεσο. Οι Μεσογειακοί της νότια Ευρώπης είναι χαμαίκρανοι, δολιχοκέφαλοι, με σκούρο χρωματισμό, πιο κοντοί, με εξωμορφική σωματοδομή και λεπτό πρόσωπο. Στη νότια Ισπανία και Πορτογαλία βρίσκουμε τον Σαχάριο τύπο. Ο Αραβικός τύπος διαφέρει μόνο σε λεπτομέρειες από τον Μεσογειακό τύπο, όπως π.χ. το αμυγδαλωτό σχήμα των ματιών.

Ο Διναρικός τύπος είναι ψηλός, κυρίως σκούρος, υψίκρανος, βραχυκέφαλος, με μακρύ αλλά και κάπως πλατύ πρόσωπο και κυρτή μύτη. Στα Βαλκάνια εντοπίζεται η συνήθης μίξη Διναρικού-Αλπικού. Αναφέρονται οι Αρμενοειδείς στην δυτική Ασία, που εμφανίζουν κάποια κοινά γνωρίσματα. Στην ανατολική Ρωσία γίνεται λόγος για μια δολιχοκέφαλη τάση με σχετικά πλατύ πρόσωπο και μύτη, που ίσως ταυτοποιείται με τους Βαλτο-Κρομανοειδείς της περιοχής. Οι Βαλτικοί, κατοικούν στη δυτική και κεντρική Ευρωπαϊκή Ρωσία, καθώς και πηγαίνοντας προς την κεντρική Ευρώπη. Έχουν ανοιχτά μαλλιά, σχετικά υψίκρανοι και βραχυκέφαλοι, με ευρύ πρόσωπο και κάπως πλατιά μύτη. Οι Λαπωνικοί έχουν μογγολικά γνωρίσματα, παρουσιάζοντας ευρπροσωπία, μεσορρινία, χαμηλό ανάστημα, υψικρανία και βραχυκεφαλία. Από τους καθαρά μογγόλους, υπάρχουν οι βραχυκέφαλοι Kumid στην Ουγγαρία κυρίως και οι δολιχοκέφαλοι Taigid (Samoyed) στην βορειοδυτική Ρωσία. Οι μογγολικοί αυτοί τύποι είναι ενδομορφικοί, κοντοί και μεσόρρινοι.

Περνώντας σε μια πιο λεπτομερή ανάλυση της διασποράς των φυλετικών στοιχείων στην Ευρώπη, στη βορειοδυτική Ευρώπη, ο Lundman εντοπίζει κάποιους Αλπικούς στη νότια Σκανδιναβία. Πέραν των Νορδικών, στη Νορβηγία ειδικά και εν γένει σε όλη τη Σκανδιναβία, γίνεται αντιληπτό ότι υπάρχει έντονη Κρομανοειδής τάση. Σποραδικά εντοπίζονται Βαλτικοί στην ανατολική Σουηδία. Αποβιβαζόμενοι στη βόρεια Ευρώπη, σε Δανία, Βόρεια Γερμανία και Ολλανδία, πλην των Νορδικών, εντοπίζονται Κρομανοειδείς και Αλπικές επιρροές. Στα ανατολικά της Γερμανίας, βρίσκουμε Βαλτικούς, που ιστορικά συνδέονται με τους Σλάβους. Στη νότια Γερμανία και στην Αυστρία, οι Νορδικοί μειώνονται και αυξάνονται οι Αλπικοί, ειδικά στις ορεινές περιοχές, ενώ αρχίζουν να εμφανίζονται και Διναρικοί. Στη Βρετανία, βρίσκουμε Νορδικούς στα ανατολικά, Κρομανειδείς και Ατλαντοειδείς στο υπόλοιπο νησί και στην Ιρλανδία, ακόμα και Μεσογειακούς στα νοτιοδυτικά της Βρετανίας.

Ως προς τη νοτιοδυτική Ευρώπη, στη βορειοανατολική Γαλλία υπάρχουν αρκετοί Νορδικοί, πλην Αλπικών, ενώ οι Βαλλόνοι του Βελγίου είναι κυρίως Αλπικοί. Πηγαίνοντας πιο νότια και δυτικά, οι Νορδικοί εξαφανίζονται και δίνουν την θέση τους στους Αλπικούς. Στην Βρετάνη υπάρχει κάποια Ατλαντοειδής τάση, στα νοτιοδυτικά υποδεικνύεται Κρομανοειδές στοιχείο. Εν γένει η νότια Γαλλία είναι Αλπική, με Μεσογειακή φυλετικά την παράλια ζώνη. Πηγαίνοντας στην Ισπανία, γίνεται λόγος για την τοπική διαφοροποίηση των Βάσκων, που ορθά ο Lundman τους διαχωρίζει ρητά από τους Διναρικούς, αφού είναι δολιχοκέφαλοι και χαμαίκρανοι, πλησιάζοντας πιο πολύ τους Μεσογειακούς. Οι Ισπανοί χαρακτηρίζονται από τον Lundman ως Μεσογειακοί, ενώ υποδηλώνεται και Κρομανοειδής επίδραση. Το ίδιο και για την Σαρδηνία και την Σικελία, όμως η δεύτερη περιέχει Αρμενοειδή και Σαχάρια στοιχεία. Τα ίδια ισχύουν και για την νότια Ιταλία. Η κεντρική Ιταλία είναι Αλπική και Μεσογειακή. Στη βόρεια Ιταλία, στα δυτικά υπάρχουν αρκετοί Μεσογειακοί, ενώ στα κεντρικά και ανατολικά κυρίως Αλπικοί και Διναρικοί. Επίσης, αρχίζει και εμφανίζεται ο Νορδικός τύπος.

Εξετάζοντας τη νοτιοδυτική Ευρώπη, φτάνουμε στα δυτικά Βαλκάνια, στα οποία κατοικούν Διναρικοί, με τα πλέον αντιπροσωπευτικά παραδείγματα να εντοπίζονται πηγαίνοντας προς τη Βοσνία και το Μαυροβούνιο. Προς την Αυστρία εντοπίζονται Νορδικοί, προς τα βορειοδυτικά της (τότε) Γιουγκοσλαβίας βρίσκουμε Βαλτικές τάσεις, ενώ σε όλα τα Βαλκάνια υπάρχουν και Αλπικοί. Στην Ελλάδα οι Διναρικοί κυριαρχούν μόνο στα δυτικά. Σε βορειοανατολικά σημεία και στη νησιωτική Ελλάδα υπάρχουν Μεσογειακοί, αν και υποδηλώνεται Κρομανοειδής τάση. Μειοψηφία Βαλτικών είναι επίσης παρούσα. Στην Βουλγαρία και στη Ρουμανία εντοπίζονται πλείστα στοιχεία, όπως Μεσογειακοί, Κρομανοειδείς τάσεις, Διναρικοί στα δυτικά, Αλπικοί, Βαλτικοί. Η Ουγγαρία φαίνεται η πιο μεμιγμένη χώρα της Ευρώπης, με Αλπικά, Διναρικά, Βαλτικά και μογγολικά στοιχεία να κυριαρχούν. Στην Τσεχία υπάρχουν Αλπικοί, Βαλτικοί, Διναρικοί και κάποιοι Νορδικοί. Σλοβακία και Πολωνία και Βαλτικές χώρες έχουν περισσότερους Βαλτικούς, όμως στις δύο τελευταίες περιοχές εμφανίζονται και Νορδικοί.

Στη βορειοανατολική Ευρώπη, η Ουκρανία και η Ευρωπαϊκή Ρωσία είναι κυρίως βραχυκέφαλες Βαλτικές, με Αλπικές επιρροές. Υπάρχει και δολιχοκέφαλο στοιχείο, το οποίο δεν φαίνεται να είναι Νορδικό, όπως εκτιμά ο Lundman, αλλά (Βαλτο-)Κρομανοειδές. Μογγολικοί τύποι κάνουν αισθητή την παρουσία τους σε όλη την Ευρωπαϊκή Ρωσία και αποκτούν την πρωτοκαθεδρία πριν τα Ουράλια. Η βορειοανατολική Ρωσία είναι κυρίως Βαλτική, με μογγολικές επιρροές. Στις Βαλτικές χώρες, εκτός από Βαλτικούς εντοπίζονται και αρκετοί Νορδικοί.

Φτάνοντας στα συμπεράσματα, o Lundman διαπιστώνει ότι η κατανομή ανθρωπολογικών γνωρισμάτων όπως ο χρωματισμός, το ανάστημα, το ύψος του κρανίου, ο κεφαλικός δείκτης, καθώς και αιματολογικά στοιχεία, παρουσιάζει σημαντικές διαφορές στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Οι λευκοί ή Europid, μπορούν να διαιρεθούν σε επιμέρους φυλετικούς τύπους, βάσει συγκεκριμένων συνδυασμών ανθρωπολογικών γνωρισμάτων. Οι τύποι στους οποίους καταλήγει ο Lundman είναι περίπου αυτοί που χρησιμοποιούμε και εδώ, με μια διαφορά στους Κρομανοειδείς υποτύπους. Κάθε ένας από αυτούς τους φυλετικούς τύπους επικρατεί σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή της Ευρώπης. Τέλος, ο Lundman συμπεραίνει ότι κάθε Ευρωπαϊκό έθνος χαρακτηρίζεται από την δική του μοναδική ανθρωπολογική δομή.