Ιστορία της φυλετικής ανθρωπολογίας I - Aπό τους αρχαίους Έλληνες στον Δαρβίνο

Ο άνθρωπος πάντοτε διέκρινε την ποικιλομορφία της ανθρώπινης φύσης, πολύ πριν την εφαρμογή της επιστημονικής μεθόδου. Η επιστημονική μέθοδος ανακαλύφθηκε στην αρχαία Ελλάδα και έκτοτε αποτελεί την βάση της ανθρώπινης γνώσης.

Ο πρώτος επιστήμονας που έκανε σημαντική συνεισφορά στον τομέα της μελέτης της ανθρώπινης ποικιλομορφίας, ήταν ο Αναξίμανδρος. Προπομπός της εξελικτικής θεωρίας, διαβάζουμε ότι πίστευε ότι ο άνθρωπος προέρχεται από άλλα είδη ζώων: "έτι φησιν [Αναξίμανδρος] ότι κατ'αρχάς εξ αλλοειδών ξώτων ο άνθρωπος εγεννήθη".

Ο αρχαίος Έλληνας ιατρός Ιπποκράτης μελετά το ανθρώπινο σώμα και βρίσκει διαφορές στα κρανία και σε άλλα μέρη του σώματος. Στο βιβλίο του Περί αέρων, υδάτων και τόπων κάνει ανθρωπολογικές παρατηρήσεις για τους κατοίκους της Ευρώπης και της Ασίας.

Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης έκανε σημαντικές συνεισφορές στην μελέτη της ανθρώπινης διαφορετικότητας. Αρχικά, ο άνθρωπος μελετάται με τον ίδιο τρόπο όπως και τα υπόλοιπα ζώα. Κάνει ανθρωπολογικές παρατηρήσεις για τους πληθυσμούς Ευρώπης και Ασίας, προσπαθώντας να εξηγήσει την διαφορετικότητά τους.

Ο αρχαίος Έλληνας ιατρός Γαληνός μελετά την ανατομία του ανθρώπινου σώματος, φέρνοντάς την κοντά στον πίθηκο και βρίσκοντας αρκετή ποικιλομορφία. Είναι γεγονός ότι οι αρχαίοι Έλληνες έθεσαν τις βάσεις στην επιστήμη της ανθρωπολογίας.

Πολλούς αιώνες αργότερα, τον 16ο αιώνα ο Φλαμανδός ιατρός Andreas Vesalius, μελετά την ανθρώπινη ανατομία στο κυριότερο βιβλίο του το 1543 "De humani corporis fabrica", διορθώνοντας τα λάθη του Γαληνού. Την ίδια εποχή ο Γερμανός ζωγράφος Albrecht Dürer μελετά το 1528 τις αναλογίες του ανθρωπίνου σώματος, με την ποικιλομορφία που αυτό εμφανίζει.

To 1684 o Γάλλος ιατρός και ταξιδιώτης François Bernier στη δημοσίευσή του "Nouvelle division de la terre par les différentes espèces ou races qui l'habitent" (+english) προβαίνει στην πρώτη φυλετική ταξινόμηση του ανθρωπίνου είδους. Διακρίνει τέσσερις φυλές με βάση τα σωματικά τους γνωρίσματα.

Ο Σουηδός φυσιοδίφης Carl von Linné ή Linnaeus ταξινομεί τα έμβια όντα και τοποθετεί τον άνθρωπο...
στο ζωικό βασίλειο, στα πρωτεύοντα θηλαστικά, στο γένος Homo, είδος Sapiens. Στο βιβλίο του "Systema Naturae" με πρώτη έκδοση το 1735, διακρίνει στον άνθρωπο ή homo sapiens τέσσερις ποικιλίες: Europaeus, Asiaticus, Americanus και Afer, τις οποίες περιγράφει ως προς τα σωματικά γνωρίσματα, αλλά και τα ψυχικά γνωρίσματα. O Λινναίος είναι ο πρώτος που κάνει φυλετική ταξινόμηση στον άνθρωπο με επιστημονικά κριτήρια.

Ο Γάλλος φυσιοδίφης Georges Buffon μελετά τις ανθρώπινες φυλές. Το 1749 δημοσιεύει την μελέτη "Of the Varieties in the Human Species" στην οποία μελετά διεξοδικά όλες τις φυλές του πλανήτη. Διαπιστώνει ότι η Αφρική, Ασία και Αμερική έχουν μεγάλη ποικιλομορφία και διακρίνει ήδη από τότε πολλές ξεχωριστές φυλές σε όλες αυτές τις ηπείρους. Η κατάταξή του είναι εντυπωσιακά λεπτομερής για την εποχή του, αν λάβουμε υπόψη ότι μεγάλο μέρος του πλανήτη ήταν ακόμη ανεξερεύνητο. Σε όλον τον πλανήτη βρίσκει δεκάδες φυλές, δίνοντας τον φυλετικό χάρτη του πλανήτη πιο αναλυτικά και από ότι κάποιοι κάνουν μέχρι και σήμερα. Περιγράφει τα σωματικά και ψυχικά γνωρίσματα των ανθρωπίνων φυλών, ενώ θεωρεί δεδομένο ότι δυο πληθυσμοί με πολύ διαφορετικό ψυχισμό είναι απαραίτητα φυλετικά διαφορετικοί. Διαπιστώνει ότι το χρώμα του δέρματος δεν οφείλεται στην ηλιοφάνεια, καθώς οι λευκοί που πήγαν στην Αφρική δεν έγιναν μαύροι, ούτε μετά από αιώνες. Κατανοεί απόλυτα ότι η ομοιότητα σημαίνει και φυλετική συγγένεια, καταφέρνοντας να βγάλει σωστά συμπεράσματα για την συγγένεια μεταξύ των φυλών που εξετάζει κάθε φορά.

O Γερμανός ιατρός Johann Friedrich Blumenbach μελέτησε την ανατομία και την φυσική ιστορία του ανθρωπίνου γένους. Στο βιβλίο του "On the Natural Variety of Mankind" το 1775 ταξινομεί το ανθρώπινο είδος στις εξής φυλές: Caucasian, Mongolian, Ethiopian, American, Malay, χρησιμοποιώντας το χρώμα του δέρματος, την μορφή των μαλλιών, την δομή του σώματος και τέλος την μορφή του κρανίου. Ο Blumenbach ιδρύει τον τομέα της κρανιολογίας, μελετώντας πλήθος κρανίων από όλες τις φυλές του κόσμου, εισάγοντας την έννοια της norma verticalis, δηλαδή της κάτοψης του κρανίου, που η σημασία της θα φανεί αργότερα. Για την ιστορία, να πούμε ότι ο Blumenbach έδωσε το αδόκιμο όνομα Caucasian στη λευκή φυλή της Ευρώπης, λόγω ενός πολύ όμορφου κρανίου που είχε βρει στην Γεωργία του Καυκάσου! Πάντως, οι κρανιολογικές μελέτες του άνοιξαν τον δρόμο στην εγκαθίδρυση της επιστήμης της φυλετικής ανθρωπολογίας.

Ο Γερμανός φιλόσοφος Immanuel Kant στο έργο του "Of the Different Human Races" το 1775 ταξινομεί το ανθρώπινο είδος σε τέσσερις φυλές: Λευκούς, Μαύρους, Αμερικανούς Ιθαγενείς και Ασιάτες. Διακρίνει τα σωματικά και τα ψυχικά τους γνωρίσματα, αναγνωρίζοντας ότι ο βαθμός συγγένειας σχετίζεται με τα μορφολογικά γνωρίσματα.

O Γερμανός φυσιοδίφης Johann Erxleben, στο βιβλίο του "Systema regni animalis" το 1777 ταξινομεί τον άνθρωπο, όπου πλην των τεσσάρων φυλών του Λινναίου, εισάγει και τους Lappo και Tatarus. Επίσης ο Δανός φυσιοδίφης και γεωγράφος Otto Fabricius στο βιβλίο του "Fauna Groenlandica" to 1790 εισάγει τον τύπο Groenlandus.

Ο Ολλανδός φυσιοδίφης Petrus Camper μελετά την ανατομία του ανθρωπίνου σώματος. Μεταξύ άλλων, στο κυριότερο βιβλίο του "Dissertation sur les variétés naturelles qui caractérisent la physionomie des hommes" το 1791 μελετά τον την γωνία του προσώπου -facial angle- που έχει να κάνει με τον προγναθισμό. Βρίσκει facial angle στους αρχαίους Έλληνες 100, στους Ρωμαίους 95, στους νέγρους 70 και πιο κάτω βρίσκονται ουρακοτάγκοι ή πίθηκοι. Επίσης μελετά τα κρανία για να βρει φυλετικές διαφορές, καθώς και τις μαθηματικές αναλογίες στα χαρακτηριστικά του σώματος και του προσώπου.

Πολλοί επιστήμονες ασχολήθηκαν με την εθνολογία, όπως οι White, Sommering, Prichard, Lawrence, κτλ. Περιέγραψαν τα διάφορα έθνη του κόσμου, κάνοντας συχνές αναφορές σε φυλετικά τους γνωρίσματα, ωστόσο δεν έκαναν συστηματική ταξινόμηση. Αντιθέτως συστηματική ταξινόμηση έκαναν πλήθος φυσιοδιφών και ζωολόγων.

O Γάλλος ζωολόγος André Duméril δημοσιεύει το 1806 το βιβλίο "Zoologie analytique" στο οποίο προβαίνει σε ταξινόμηση του ζωικού βασιλείου. Ο άνθρωπος χωρίζεται σε έξι φυλές: Caucasian, Hyperborean, Mongol, American, Malay, Ethiopian. Η κάθε μία περιγράφεται με βάση τα σωματικά της γνωρίσματα.

O Γάλλος φυσιοδίφης Georges Cuvier στο βιβλίο "Le Règne animal" το 1817, ταξινομεί και αυτός με τη σειρά του το ανθρώπινο είδος. Οι φυλές στον άνθρωπο είναι τρεις κύριες, αλλά με πολλές υποκατηγορίες. Μελετά την ποικιλομορφία όχι μόνο στα σωματικά γνωρίσματα, αλλά και στα ψυχικά.

O Γάλλος φυσιοδίφης Julien Virey καταπιάνεται με την φυσική ιστορία του ανθρωπίνου γένους. Στο βιβλίο του "Histoire naturelle du genre humain" το 1824 κατατάσσει το ανθρώπινο είδος σε έξι κύριες φυλές και σύνολο έντεκα επιμέρους. Προβαίνει σε αναλυτική περιγραφή κάθε μίας, αφιερώνοντας ξεχωριστό κεφάλαιο.

O Γάλλος φυσιοδίφης Bory de St Vincent αφιερώνει όλο το βιβλίο του "L'Homme, essai zoologique sur le genre humain" το 1825 στην ταξινόμηση του ανθρωπίνου γένους σε 15 φυλές. Η φυλετική ταξινόμηση αρχίζει να γίνεται όλο και πιο αναλυτική.

Στο ίδιο κλίμα κινείται και ο Γάλλος βιολόγος Louis-Antoine Desmoulins, ο οποίος το 1826 γράφει βιβλίο για την φυλετική ταξινόμηση στο ανθρώπινο είδος με τίτλο "Histoire naturelle des races humaines du nord-est de l'Europe, de l'Asie boréale et orientale, et de l'Afrique australe", στο οποίο παρουσιάζει 16 κύριες φυλές, αλλά λαμβάνοντας υπόψη και τις υποκατηγορίες, προκύπτουν περίπου 20.

O Γερμανός φυσιοδίφης Johann Fischer στο βιβλίο του "Synopsis Mammalium" το 1839 ταξινομεί το ανθρώπινο είδος σε 7 κύριες φυλές και πολλές επιμέρους, κάνοντας αναλυτική αντιστοίχιση με τις ταξινομήσεις όλων των προηγούμενων.

O Σουηδός ιατρός Anders Retzius ασχολήθηκε με την ανατομία, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του στη μελέτη του ανθρωπίνου κρανίου. To 1842, πατώντας πάνω στις μελέτες του Blumenbach, εισάγει τον κεφαλικό δείκτη στην κρανιολογία, με την μέτρηση να επεκτείνεται και στα κεφάλια των ζώντων, οδηγώντας έτσι στην διάκριση των ανθρώπων σε δολιχοκέφαλους και βραχυκέφαλους. Αυτή ήταν μία από τις σημαντικότερες ανθρωπολογικές ανακαλύψεις. Το αποτέλεσμα ήταν να γίνει αντιληπτό ότι στην Ευρώπη δεν είναι όλοι οι λευκοί ίδιοι, αλλά υπάρχουν σημαντικές διαφορές ως προς τον κεφαλικό δείκτη, πράγμα που σημαίνει ότι μιλάμε για ξεκάθαρα διαφορετικές φυλές, καθώς ο κεφαλικός δείκτης είναι εξαιρετικά σταθερός ανά φυλή. Η σημασία του κεφαλικού δείκτη στην φυλετική ταξινόμηση έγινε αντιληπτή και σιγά σιγά καθιερώθηκε στην ανθρωπολογία. Από δω και πέρα, κάθε φυλή χαρακτηρίζεται απαραίτητα και από τον κεφαλικό δείκτη.

Ο Γάλλος διπλωμάτης και συγγραφέας Arthur de Gobineau στο βιβλίο του "An Essay on the Inequality of the Human Races"το 1855 επέδειξε την επίδραση της φυλής στην ιστορία και στον πολιτισμό. Έκανε αντιληπτό ότι οι φυλές του ανθρωπίνου είδους έχουν πολύ διαφορετικά ψυχικά γνωρίσματα, που οδηγούν σε τελείως διαφορετικούς πολιτισμούς και κοινωνικές συμπεριφορές. Η συνεισφορά του στην ανθρώπινη σκέψη ήταν τεράστια, ενώ ως προς την φυλετική ταξινόμηση, υπογράμμισε την σημασία των ψυχικών γνωρισμάτων.

Το 1859, ο μεγάλος Βρετανός φυσιοδίφης Charles Darwin διατυπώνει την θεωρία της εξέλιξης, στο βιβλίο του "Η καταγωγή των ειδών" με την οποία περιγράφει την διαδικασία με την οποία μεταβάλλονται οι οργανισμοί. Η εξέλιξη προχωρά μέσω της φυσικής και σεξουαλικής επιλογής, σε συνδυασμό με την φυσική μεταβλητότητα. Η ανακάλυψη του Δαρβίνου ήταν μεγαλειώδης και έχει αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια της στην ανθρώπινη σκέψη. Ο άνθρωπος αποδείχτηκε ότι έχει κοινό πρόγονο με τον πίθηκο, ενώ ακόμη βαθύτερα, έχει απώτερη κοινή καταγωγή με κάθε έμβιο ον του πλανήτη. Ο Δαρβίνος περιέγραψε την διαδικασία της ειδογένεσης και της φυλογένεσης. Εξηγήθηκε πλήρως η συγγένεια των διαφόρων ειδών, καθώς και η διαφοροποίηση εντός του είδους. Ο άνθρωπος έγινε αντιληπτό ότι ανήκει σε ενιαίο είδος, καθότι υπάρχει καθολική γονιμότητα, αλλά αποτελείται από πολλές διαφορετικές μεταξύ τους φυλές, που έχουν προκύπψει μέσω εξελικτικών μεταβολών. Ο Δαρβίνος μιλά συνέχεια για τις ανθρώπινες φυλές, τις οποίες αντιμετωπίζει ως είδη εν τη γενέσει. Με την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου, έχουν τεθεί πλέον στέρεες βάσεις για την μελέτη της φυλετικής ανθρωπολογίας.