Η ανθρωπολογία της Κορσικής

Η Γαλλία υπήρξε η κοιτίδα της σύγχρονης ανθρωπολογικής έρευνας. Εκεί ιδρύθηκε η πρώτη ανθρωπολογική επιστημονική εταιρία και τα πρώτα σημαντικά ανθρωπολογικά περιοδικά, που έδωσαν ώθηση στην ανερχόμενη αυτή επιστήμη. Η ανθρωπομετρία είχε την τιμητική της στη Γαλλία και η Κορσική, ως ένα νησί πέραν της ηπειρωτικής Γαλλίας που μάλιστα θεωρείται εθνικά διαφορετικό, δηλαδή Ιταλικό, προσέλκυσε αμέσως το ενδιαφέρον των Γάλλων ανθρωπολόγων. Οι μελέτες που έγιναν στην Κορσική ήταν πολλές και ενδελεχείς.

Μία από τις πρώτες μελέτες ήταν αυτή του A. Fallot, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Revue d'Anthropologie, σε άρθρο με τίτλο "L'indice céphalique de la population Corse", στην οποία είχαμε αναφερθεί όταν κάναμε λόγο για τον γνωστότερο Κορσικανό, τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη. O Fallot πραγματοποίησε αναλυτικές μετρήσεις σε κατοίκους όλων των περιοχών της Κορσικής και αποτύπωσε την κατανομή...
του κεφαλικού δείκτη σε χάρτες. Ο πρώτος χάρτης δείχνει τον μέσο κεφαλικό δείκτη στο νησί και ο δεύτερος το ποσοστό των μεσοκέφαλων-βραχυκέφαλων, δηλαδή με κεφαλικό δείκτη άνω του 80. Με βάση τον πρώτο χάρτη ο μέσος κεφαλικός δείκτης είναι μεταξύ 73 και 77 σε όλο το νησί. Δηλαδή εμφανίζεται καθαρή δολιχοκεφαλία. Ο δεύτερος χάρτης δείχνει ότι οι μεσο-βραχυκέφαλοι βρίσκονται σε μικρά ποσοστά στο νησί, εκτός από την βορειοανατολική άκρη όπου ξεπερνούν το 20%, πιθανόν λόγω μετανάστευσης πληθυσμών από την απέναντι Γαλλική ακτή.

Συνεπώς, κατά τον Fallot, ο πληθυσμός της Κορσικής παρουσιάζει σημαντική ομοιογένεια. Υποστηρίζει ότι δεν έχει υπάρξει σχεδόν καμία πρόσμιξη με ξένα στοιχεία. Επίσης, ο μέσος κεφαλικός δείκτης είναι 76 με 77 και μόνο στην βορειοανατολική άκρη, εκεί που είναι η Bastia υπάρχει ένα μικρό ποσοστό βραχυκεφαλίας. Σε 200 άτομα, η κατανομή ως προς τους κεφαλικούς δείκτες είναι η εξής:

Πράγματι, οι μεσο-βραχυκέφαλοι αποτελούν το 12,5% του νησιού, με τους δολιχοκέφαλους να βρίσκονται στο υπόλοιπο 87,5%.

Την εθνολογία της Κορσικής μελέτησε ο Pierre Mahoudeau σε δημοσίευσή του στο περιοδικό Revue de l'École d'Anthropologie με τίτλο "Documents pour servir a l'ethnologie de la Corse". Στο άρθρο τoυ παρουσιάζει κυρίως ανθρωπολογικά, παρά εθνολογικά στοιχεία. O Mahoudeau βρίσκει δολιχοκεφαλία στο 83,1% του πληθυσμού και μεσο-βραχυκεφαλία στο 16,9%. Μάλιστα, εξετάζοντας το ανάστημα των κατοίκων, θεωρεί ότι τάση βραχυκεφαλίας και χαμηλό ανάστημα πάνε μαζί, κάτι που είναι λογικό για Αλπικούς.

Μια μελέτη του W. Duckworth δίνει μια ακόμη σειρά μετρήσεων στην Κορσική. Δημοσιεύτηκε στα Proceedings of the Cambridge Antiquarian Society με τίτλο "Notes on Corsica". Παρά τον αρχαιολογικό προσανατολισμό του περιοδικού, περιλαμβάνονται και στοιχεία φυσικής ανθρωπολογίας. Ο αρχαιολόγος οφείλει να γνωρίζει τα ανθρωπολογικά γνωρίσματα των κατοίκων της περιοχής, ώστε να βγάζει κατάλληλα συμπεράσματα αν βρει σκελετικά υπολείμματα. Έτσι ο Duckworth αναπαράγει τον χάρτη κεφαλικού δείκτη του Fallot για την Κορσική. Στο δεύτερο μέρος της μελέτης, που είναι αφιερωμένο στην φυσική ανθρωπολογία, ο συγγραφέας κάνει αρχικά την παρατήρηση ότι υπάρχει ακόμη και λαϊκή γαλλική φράση που διακρίνει το "Κορσικανό κεφάλι" από το "κεφάλι των Ηπειρωτών", δηλαδή των κατοίκων της ηπειρωτικής Γαλλίας, καθώς το πρώτο προεξέχει πιο πολύ προς τα πίσω. Bρίσκει τους κατοίκους δολιχοκέφαλους, με καστανά μαλλιά, πολλές φορές ανοιχτά καστανά, ενώ το χρώμα των ματιών είναι αρκετές φορές ανοιχτό ή ενδιάμεσο. Από τα επτά άτομα που μέτρησε αναλυτικά, βρήκε τέσσερις δολιχοκέφαλους και τρεις μεσοκέφαλους.

Μερικά στοιχεία ακόμα αντλούμε από περίληψη της μελέτης του Pierre Rocca "Les Corses devant l'anthropologie", την οποία βρίσκουμε στο περιοδικό Atti della Società romana di antropologia. Ο συγγραφέας χωρίζει το νησί σε τέσσερις περιοχές, με την κατανομή του κεφαλικού δείκτη να είναι αυτή του πίνακα:

Δηλαδή, οι δολιχοκέφαλοι είναι περίπου 89%, οι μεσοκέφαλοι 7% και οι βραχυκέφαλοι 4%. Το χρώμα ματιών και ματιών δίνεται στον επόμενο πίνακα. Αριστερά το χρώμα ματιών, μαύρο-καστανό σκούρο-καστανό ανοιχτό-μπλε και δεξιά το χρώμα μαλλιών, μαύρο-καστανό σκούρο-καστανό ανοιχτό-ξανθό.

Προκύπτει ότι στο δείγμα του Rocca, το χρώμα των ματιών είναι καστανό-μαύρο σε ποσοστό 97,5% και το χρώμα μαλλιών είναι μαύρο ή αποχρώσεις του καστανού στο 98,5% του πληθυσμού. Τέλος, γίνεται λόγος για το ότι οι κάτοικοι της Κορσικής ανήκουν στον Μεσογειακό τύπο.

Η τελευταία και πιο εξονυχιστική μελέτη για την ανθρωπολογία της Κορσικής έγινε από την M.-M. Piquet-Thepot και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Bulletins et mémoires de la Société d'Anthropologie de Paris, σε άρθρο με τίτλο "Contribution à l'anthropologie des Corses: Anthropologie de la tête", μέρος [1] και [2]. Να σημειώσουμε ότι η μελέτη δημοσιεύτηκε το 1968, υπό την εποπτεία του αξιέπαινου Η.V. Vallois.

Η Piquet-Thepot κάνει μια αναδρομή σε όλες τις ανθρωπολογικές έρευνες που έχουν διεξαχθεί στο νησί. Ξεκινά από τον Fallot, ο οποίος σε 200 άτομα που μέτρησε, βρήκε μέσο κεφαλικό δείκτη 76,6. Ο Jaubert επιβεβαιώνει τον Fallot βρίσκοντας μέσο κεφαλικό δείκτη 77,2 σε 500 τυχαία επιλεγμένους στρατιώτες από όλο το νησί. Γίνεται αναφορά και στην μελέτη του Mahoudeau, ο οποίος μέτρησε 337 άτομα με μέσο κεφαλικό δείκτη 77,1. Η Κορσική φαίνεται να διαφέρει ξεκάθαρα από την ηπειρωτική Γαλλία, που σύμφωνα με τους Collignon και Deniker έχει μέσο κεφαλικό δείκτη 83,6. Έπειτα γίνεται κατανομή του δείγματος ανά επαρχία της Κορσικής, ώστε να εξαχθούν οι μέσοι κεφαλικοί δείκτες κάθε επαρχίας.

Η συγγραφέας επιπλέον πραγματοποίησε μετρήσεις σε δείγμα 512 ατόμων, ώστε να βρει τα ανθρωπολογικά γνωρίσματα των Κορσικανών στην εποχή του, πάνω από μισό αιώνα αργότερα. Ο κεφαλικός δείκτης που βρίσκει είναι 78,8. Από την ταξινόμηση των αποτελεσμάτων των περασμένων μελετών, σε σύγκριση με τα πιο πρόσφατα δεδομένα, η εικόνα της Κορσικής στο τέλος του 19ου αιώνα δίνεται στον αριστερά χάρτη και στην δεκαετία του '60 δίνεται στην δεξιά.

Προκύπτει ότι στα τέλη του 19ου αιώνα, η δολιχοκεφαλία επικρατεί παντού, με μια μικρή μειοψηφία βραχυκέφαλων να είναι εμφανής στα βόρεια του νησιού. Εξήντα χρόνια αργότερα, ο κεφαλικός δείκτης του νησιού έχει αυξηθεί, σε βαθμό που ο μέσος κεφαλικός δείκτης να αγγίζει την μεσοκεφαλία στα νότια και δυτικά του νησιού. Προφανώς, έχουν εισέλθει βραχυκέφαλοι από την ηπειρωτική Ευρώπη. Η μεταβολή αυτή φαίνεται και στην κατανομή του κεφαλικού δείκτη στις δύο χρονικές περιόδους, που δίνεται στο παρακάτω γράφημα, με διακεκομμένη γραμμή στα τέλη του 19ου αιώνα και συνεχή γραμμή στη δεκαετία του 1960.

Είναι εμφανής η είσοδος βραχυκέφαλων, ακόμα και υπερβραχυκέφαλων, όμως ακόμα δεν έχει ανατραπεί η κυριαρχία των δολιχοκέφαλων στο νησί.

Έπειτα, η συγγραφέας προχωρά στην μελέτη του προσωπικού δείκτη. Επικρατεί η λεπτοπροσωπία, με μέσο προσωπικό δείκτη στο 90,4. Το γράφημα που δίνει την κατανομή του προσωπικου δείκτη είναι το εξής:

Προκύπτει ότι η μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης έχει ο προσωπικός δείκτης ίσος με 88, δηλαδή στο όριο μεσοπροσωπίας-λεπτοπροσωπίας, με μια τάση του γραφήματος ελαφρά υπέρ της λεπτοπροσωπίας, κάτι που κλασικά συνδέεται με τον Μεσογειακό τύπο. Οι ευρυπρόσωποι είναι ελάχιστοι. Δίνεται ένας χάρτης κατανομής του προσωπικού δείκτη στο νησί, μαζί με έναν χάρτη κατανομής του αναστήματος.

Ως προς τον ρινικό δείκτη, οι Κορσικανοί είναι σχεδόν όλοι τους λεπτόρρινοι, σε ποσοστό 95,1%, με τους μεσόρρινους μόλις στο 4,9%. Οι τιμές του ρινικού δείκτη που βρίσκει είναι υπερβολικά χαμηλές, σχεδόν μη πιστευτές, αλλά σε κάθε περίπτωση, η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων είναι λεπτόρρινοι.

Στα περιγραφικά στοιχεία, η συγγραφέας βρίσκει ότι τα δύο τρίτα του πληθυσμού έχουν μακρύ πρόσωπο, ενώ το ένα τρίτο έχει πιο στρογγυλό. Στο ένα τέταρτο των κατοίκων, παρατηρεί γωνιώδη στοιχεία, κάτι που υποδεικνύει κάποια Κρομανοειδή επίδραση σε μέρος του πληθυσμού. Το προφίλ της μύτης είναι ίσιο-κυρτό-κοίλο σε ποσοστά 40% - 48% - 12%. Αν το κοίλο προφίλ το έχει περίπου το ποσοστό των Αλπικών, προκύπτει ότι οι δολιχοκέφαλοι Μεσογειακοί είναι συχνά ελαφρά Διναρίζοντες στη μύτη, χαρακτηριστικό που είχε και ο Ναπολέων. Η συγγραφέας μάλιστα παρατηρεί ότι η ελαφρά κυρτή μύτη δεν συναντάται μόνο σε Διναρικούς, αλλά ακόμα και σε Μεσογειακούς, Νορδικούς, Βερβερικούς, κτλ. Το στόμα είναι καλοσχηματισμένο και τα χείλη είναι συχνά σαρκώδη. Το χρώμα του δέρματος έχει αρκετές φορές ελαφρά πιο σκούρα απόχρωση .

Οι πρώτοι μελετητές θεώρησαν ότι η Κορσική αποτελείται από κατοίκους κυρίως με σκούρα γνωρίσματα ως προς το χρώμα μαλλιών και ματιών. Η πρώτη αναλυτική μελέτη ήταν αυτή του Topinard, όπου η Κορσική κατατάσσονταν ως η δεύτερη πιο σκουρόχρωμη επαρχία ολόκληρης της Γαλλίας. Από την άλλη, ο Jaubert βρίσκει 9,2% με ανοιχτό χρώμα μαλλιών, συγκεντρωμένους στις παραλιακές περιοχές. Αν και υποθέτουμε ότι τα λεγόμενα ξανθά ρέπουν μάλλον προς το καστανόξανθο. Η συντριπτική πλειοψηφία έχει μαύρα ή καστανά μαλλιά, σε διάφορες αποχρώσεις.

Πιο αναλυτικά, το χρώμα των ματιών δίνεται από τον Topinard σε δείγμα 848 ατόμων ως εξής:
σκούρα καστανά-καστανά-ενδιάμεσα-μπλε: 35,6% - 41,8% - 10,1% - 12,5%
Η έρευνα της Piquet-Thepot βρίσκει τα εξής, βάσει της κλίμακας Martin-Schulz:
σκούρα/καστανά (12-16) - μελί/πράσινα (7-11) - γκρι (3-6) - μπλε (1-2)
Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται και σε γράφημα:

Το χρώμα των μαλλιών, δίνεται από τον Topinard ως εξής:
μαύρα-σκούρα καστανά-ανοιχτά καστανά-ξανθά-κόκκινα: 16,2% - 43,5% - 32,7% - 6,5% - 1%
Η Piquet-Thepot βρίσκει:
σκούρα καστανά-καστανά-ξανθά-κόκκινα: 66,8% - 24,3% - 7,8% - 1,1%

Από τα παραπάνω δεδομένα, προκύπτει ότι υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός καστανών που έχει ανοιχτά ή ενδιάμεσα μάτια.

Το συμπέρασμα από όλες τις μελέτες είναι ότι οι Κορσικανοί στην μεγάλη πλειοψηφία τους είναι δολιχοκέφαλοι, καστανοί, κυρίως λεπτοπρόσωποι, λεπτόρρινοι Μεσογειακοί. Διαφαίνεται λογικά μια σημαντική τάση Κρομανοειδών στοιχείων που συστηματικά υποεκτιμάται, επίσης υπάρχει μια μικρή μειοψηφία βραχυκέφαλων Αλπικών, ενώ άλλοι τύποι είναι σε μονοψήφια ποσοστά.