Οι Αρβανίτες από ανθρωπολογικής σκοπιάς

Οι Αρβανίτες είναι πασίγνωστοι στην Ελλάδα. Έγιναν διάσημοι για την συμβολή τους στην Επανάσταση του '21, αλλά και στους μετέπειτα πολέμους που ακολούθησαν. Μάλιστα, πολλοί κάτοικοι της Ελλάδας θεωρούν τους εαυτούς τους Αρβανίτες μέχρι και σήμερα. Συνεπώς, το ζήτημα της φυλετικής σύστασης των Αρβανιτών παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον.

Η μελέτη αφορά αποκλειστικά και μόνο στα ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά των Αρβανιτών. Δεν εξετάζονται τα περί εθνικής συνείδησης. Θα εστιάσουμε στα σωματικά και ψυχικά τους γνωρίσματα και θα βγάλουμε συμπεράσματα για την φυλετική τους υπόσταση.

Η κάθοδος των Αρβανιτών στον σημερινό Ελλαδικό χώρο ξεκινά...
στα τέλη του 13ου αιώνα, με αρχική κοιτίδα την περιοχή Άρβανον, δυτικά της λίμνης Οχρίδας. Μέρος τους έχει ήδη εγκατασταθεί στην Θεσσαλία περίπου το 1325, ενώ άλλο κομμάτι τους κατευθύνθηκε κάθετα, μέσω Ηπείρου, μέχρι την Αιτωλοακαρνανία. Περίπου το 1380-81 βρίσκονται εγκατεστημένοι στην κοιλάδα του Σπερχειού και το 1382 τους δίνεται η άδεια να εισέλθουν στο Φραγκικό Δουκάτο των Αθηνών, όπου εγκαθίστανται μεταξύ άλλων σε Αττική, Βοιωτία και Εύβοια. Βυζαντινές πηγές αναφέρουν ότι περίπου το 1404-05 ένας αριθμός 10.000 Αρβανιτών, μάλλον εκγαταλείποντας την Θεσσαλία, φτάνει στον Ισθμό της Κορίνθου και μετά από αρκετούς ενδοιασμούς τους επετράπη η είσοδος στο Δεσποτάτο του Μυστρά, εισερχόμενοι κατ' αυτόν τον τρόπο στην Πελοπόννησο. Είναι πιθανό πως ένα μέρος των Αρβανιτών εισήλθε στην Πελοπόννησο και μέσω θαλάσσης, από την  Αιτωλοακαρνανία. Από τις αρχές του 15ου αιώνα και έπειτα, οι Αρβανίτες επεκτείνονται σε όλη την Πελοπόννησο και σε νησιά των Κυκλάδων.

Διάφοροι λόγοι οδήγησαν τους Αρβανίτες σε αυτές τις μετακινήσεις. Οι λόγοι αυτοί φαίνεται να ήταν πολιτικοί, οικονομικοί, κτλ. αλλά δεν θα υπεισέλθουμε σε λεπτομέρειες. Γίνονται δεκτοί για τις πολεμικές τους ικανότητες, αλλά με ενδοιασμούς, λόγω του απείθαρχου και ενίοτε ληστρικού χαρακτήρα τους. Οι τοπικοί ηγεμόνες με αυτόν τον τρόπο αυξάνουν τον πληθυσμό της περιοχής τους, την στρατιωτική τους ισχύ, καθώς και τα φορολογικά έσοδα. Οι Αρβανίτες ήταν αρχικά κτηνοτρόφοι νομάδες με έντονο πολεμικό χαρακτήρα, εξαρτώμενοι συχνά από τον αρχηγό της φάρας. Σταδιακά ασχολήθηκαν με την γεωργία, ειδικά όταν απέκτησαν μόνιμη εγκατάσταση.

Οι Αρβανίτες έγιναν γνωστοί κατά την Επανάσταση του '21, αναλαμβάνοντας πρωταγωνιστικό ρόλο στον αγώνα. Πολλές πληροφορίες είναι διαθέσιμες για τα ψυχικά τους γνωρίσματα. Περιγράφονται ως ισχυρογνώμονες, με το λεγόμενο «αρβανίτικο κεφάλι», συμφεροντολόγοι, μπαίνοντας σε διαμάχες για χρήματα ή λάφυρα και ευέξαπτοι, με τάσεις διαρκών εσωτερικών συγκρούσεων. Από την άλλη είναι ανδρείοι, ικανοί και ανθεκτικοί πολεμιστές και έχουν μπέσα, δηλαδή τιμή, κρατώντας τις προφορικές συμφωνίες τους. Τα γνωρίσματα αυτά των Αρβανιτών, όπως παραδίδονται από διαφόρους συγγραφείς, φωτογραφίζουν καθαρά τον Διναρικό τύπο. Οι Αρβανίτες συμμετείχαν σε μεγάλους αριθμούς στην Επανάσταση του '21 και αυτό οδήγησε στο να παραχθούν πολλά πορτραίτα αγωνιστών, στα οποία διαφαίνεται μια Διναρική τάση.

Όπως είδαμε, οι Αρβανίτες εγκαταστάθηκαν στην Ήπειρο, στην Στερεά Ελλάδα, ενώ στην Θεσσαλία υπάρχουν εγκαταστάσεις, αλλά αρκετοί από αυτούς έφυγαν, όπως προαναφέρθηκε, στα τέλη του 14ου αιώνα. Στην Πελοπόννησο εγκαταστάθηκαν τελευταία, αφού είχαν ήδη αφήσει αρκετούς πίσω τους στις προηγούμενες περιοχές. Αν εξετάσουμε τις μετακινήσεις των Αρβανιτών και τις αντιπαραβάλλουμε με την κατανομή του κεφαλικού δείκτη στις περιοχές αυτές, προκύπτει το εξής αποτέλεσμα:

Όσο πιο έντονο κόκκινο χρώμα, τόσο πιο έντονη η βραχυκεφαλία, δείτε εδώ για λεπτομέρειες. Από την σύγκριση των δύο χαρτών προκύπτει ότι οι κύριες περιοχές όπου εγκαταστάθηκαν, ειδικά η Ήπειρος και η Στερεά Ελλάδα έχουν έντονη βραχυκεφαλία προς υπερβαχυκεφαλία. Η Δυτική Μακεδονία και η Πελοπόννησος έχουν βραχυκεφαλία επίσης, αλλά λιγότερο έντονη. Η Θεσσαλία παρουσιάζεται σχετικά πιο δολιχοκέφαλη, αν και είναι γνωστή η ύπαρξη σημαντικού αριθμού Διναρικών εκεί, κάτι που υποδηλώνεται ακόμα και στα στερεότυπα για την περιοχή.

Συνεπώς, από τους δυο χάρτες προκύπτει ότι στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν Αρβανίτες, έχει αυξηθεί σημαντικά ο κεφαλικός δείκτης. Αυτό ταιριάζει με την Διναρικότητα στην συμπεριφορά και την εμφανή Διναρικότητα στα πορτραίτα των Αρβανιτών αγωνιστών του '21. Προκύπτει ότι στην κεντρική και νότια Ελλάδα εισήλθε ένα έντονα βραχυκέφαλο Διναρικό στοιχείο, που έχει την απώτερη καταγωγή του από το Άρβανον, των νοτιοδυτικών Βαλκανίων. Αυτό είναι απολύτως λογικό από ανθρωπολογικής άποψης. Λόγω του αρχικού τόπου καταγωγής τους, δεν είναι παράξενο να υπήρχε και ένα ποσοστό Αλπικών μεταξύ τους. Οι Αρβανίτες ερχόμενοι στον σημερινό Ελλαδικό χώρο μίχθησαν με τους υπόλοιπους κατοίκους της Ελλάδας. Το αποτέλεσμα είναι σήμερα πλέον οι απόγονοι Αρβανιτών να ανήκουν σε όλους τους Ελλαδικούς φυλετικούς τύπους, όπως Μεσογειακοί, Αλπικοί, κτλ, όμως ο αρχικός τους πυρήνας φαίνεται να υπήρξε Διναρικός και ίσως παραμένει μέχρι και σήμερα.

Έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες να εκτιμηθεί το ποσοστό των απογόνων των Αρβανιτών στον Ελλαδικό πληθυσμό. Οι μετακινήσεις ήταν πολυπληθείς και έχουν καταγραφεί ιστορικά, όμως δεν υπήρξε προφανώς λεπτομερής καταμέτρηση. Όταν ξεκίνησαν οι πρώτες απογραφές από την στατιστική υπηρεσία του νέου Ελληνικού κράτους, οι μετρήσεις για διγλωσσία έδειξαν μικρούς σχετικά αριθμούς, κάτι που δεν αντιπροσωπεύει την πραγματικότητα, διότι η Αρβανίτικη γλώσσα είχε ήδη εγκαταλειφθεί από τους περισσότερους. Οι Αρβανίτες εκτιμώνται ότι αποτέλεσαν το 10-20% του Ελλαδικού πληθυσμού, μετά την μόνιμη εγκατάστασή τους. Βέβαια, αυτό αφορά μόνο στην κεντρική και νότια Ελλάδα. Ακόμα και αυτές οι εκτιμήσεις, μπορούν να δώσουν μια εικόνα για την είσοδο βραχυκέφαλων Διναρικών στην Ελλάδα. Φαίνεται ότι λόγω των Αρβανιτών, εισήλθε στην Ελλάδα ένα, διόλου ευκαταφρόνητο, διψήφιο ποσοστό Διναρικών. Η είσοδος Αρβανιτών κατά τον Μεσαίωνα είναι ένας από τους βασικούς λόγους που υποθέτουμε ότι η αρχαία Ελλάδα είχε σχετικά μικρό ποσοστό Διναρικών. Δηλαδή, το μεγαλύτερο μέρος των σημερινών Διναρικών της Ελλάδας, φαίνεται να εισήλθε πρώτη φορά με τους Αρβανίτες. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να αυξηθεί ο κεφαλικός δείκτης στην δυτική Ελλάδα, μέχρι την Πελοπόννησο.

Οι φυλετικοί χάρτες αποτυπώνουν συχνά την Διναρικότητα της δυτικής Ελλάδας, δείχνοντας την Διναρική επίδραση μέχρι την Πελοπόννησο, αλλά όχι στην κεντρική-ανατολική Μακεδονία, στη Θράκη και στα νησιά του Αιγαίου. Όσοι είναι παρατηρητικοί και αναγνωρίζουν τους φυλετικούς τύπους, θα έχουν αντιληφθεί την έντονη παρουσία Διναρικών στην Ήπειρο, στην Δυτική Μακεδονία, στην Στερεά Ελλάδα και στην Πελοπόννησο.

Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι οι Αρβανίτες σχετίζονται ιστορικά με τον Διναρικό τύπο. Η μίξη όμως με τους υπόλοιπους λευκούς τύπους της χώρας έχει οδηγήσει στο να βρίσκουμε σήμερα Αρβανίτες που να ανήκουν σε όλους τους Ελλαδικούς φυλετικούς τύπους.