Φυλή και στερεότυπα

Διναρίζων βοσκός

Τα στερεότυπα αποτελούν απλουστευμένες αντιλήψεις που διαθέτει η κοινή γνώμη για μια ομάδα ανθρώπων. Αυτές οι αντιλήψεις βοηθούν πολύ σε μια πρώτη εκτίμηση της αναμενόμενης συμπεριφοράς της ομάδας ανθρώπων που μας ενδιαφέρει, ελλείψει λεπτομερέστερων γνώσεων. Πώς όμως σχετίζονται τα στερεότυπα με τη φυλή;

Ως προς τα εθνικά στερεότυπα, η φυλή έχει τον κύριο ρόλο στον σχηματισμό τους. Τέτοια εθνικά στερεότυπα είναι για παράδειγμα ότι οι Γερμανοί είναι ψυχροί, οι Ιταλοί είναι έξω καρδιά, οι Ρώσοι μοιρολάτρες, κτλ. Αυτά τα στερεότυπα έχουν προέλθει από...
τα ψυχικά γνωρίσματα του πλέον αντιπροσωπευτικού φυλετικού τύπου κάθε χώρας. Έτσι, στα παραπάνω παραδείγματα, οι Γερμανοί θεωρούνται ψυχροί λόγω Νορδικών, οι Ιταλοί έξω καρδιά λόγω Μεσογειακών, οι Ρώσοι μοιρολάτρες λόγω Βαλτικών, κτλ. Βέβαια, είναι πολύ εύκολο να βρεις έναν Ρώσο του Νορδικού τύπου που είναι το αντίθετο του μοιρολάτρη, έναν Ιταλό του Αλπικού τύπου που δεν είναι καθόλου εκδηλωτικός, κτλ. όμως αυτό δεν σημαίνει ότι τα στερεότυπα δεν έχουν καμία αξία, όπως λένε διάφοροι αμόρφωτοι που θέλουν να "σπάσουν" τα στερεότυπα, αλλά ότι τα στερεότυπα ισχύουν σε τέτοιο βαθμό, όσο το φυλετικό αποτύπωμα του πιο αντιπροσωπευτικού τύπου και όχι απόλυτα. Το συμπέρασμα είναι ότι τα εθνικά στερεότυπα συνδέονται άμεσα με τον φυλετικό παράγοντα και συγκεκριμένα, με τον πιο αντιπροσωπευτικό φυλετικό τύπο κάθε έθνους.

Στερεότυπα υπάρχουν και σε κοινωνικό επίπεδο. Παλαιότερα που υπήρχαν αριστοκρατίες, ο τυπικός αριστοκράτης παρουσιάζονταν να τείνει σε συγκεκριμένα γνωρίσματα σε κάθε χώρα. Τυπικό παράδειγμα η Γερμανία, όπου οι αριστοκράτες ανήκαν κυρίως στον Νορδικό τύπο, πράγμα εύκολα διαπιστώσιμο και παρουσιάζονταν με τα ψυχικά γνωρίσματα του τύπου αυτού, που περιλαμβάνονται στις τυπικές Πρωσικές αρετές, δηλαδή αυστηρότητα, ανδρεία, πειθαρχία, εργατικότητα, σκληρότητα. Αντίστοιχα στερεότυπα υπήρχαν και για τις κατώτερες τάξεις.

Στο επαγγελματικό επίπεδο, δημιουργούνται συχνά διάφορα στερεότυπα ανά επαγγελματικό κλάδο, όπως π.χ. για τους ταξιτζήδες, νταλικέρηδες, ζωγράφους, κτλ. Τα στερεότυπα αυτά σχετίζονται βέβαια και με την φύση του εκάστοτε επαγγέλματος, όμως και η ίδια η φύση της δουλειάς κάνει συγκεκριμένους φυλετικούς τύπους να συσσωρεύονται σε αυτόν τον επαγγελματικό κλάδο, διότι ταιριάζει περισσότερο στις προδιαθέσεις τους. Παρότι η σύνδεση επαγγελματικού κλάδου και συγκεκριμένων φυλετικών τύπων δεν είναι ξεκάθαρη, ένας προσεκτικός παρατηρητής μπορεί να διαπιστώσει κάποιες τάσεις.

Σε τοπικό επίπεδο συναντούμε ξανά τα στερεότυπα. Ήδη έχουμε γίνει μια ανάλυση για την διαφοροποίηση στην συμπεριφορά των κατοίκων μεταξύ επαρχίας και πόλεων, η οποία κατά βάση οφείλεται σε φυλετική διαφοροποίηση. Ακόμα και διάφορα τοπικά στερεότυπα, π.χ. οι Λαρισαίοι είναι έτσι, οι Θεσσαλονικείς είναι έτσι, κλπ, έμμεσα υπάρχει η τάση να υποδηλώνονται τα γνωρίσματα συγκεκριμένων φυλετικών τύπων. Αντίστοιχα στερεότυπα εντοπίζονται σε όλες τις χώρες του κόσμου σε τοπικό επίπεδο, τα οποία έχουν απώτερη πηγή προέλευσης την διαφορετική φυλετική σύνθεση κάθε περιοχής και λιγότερο άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Συμπερασματικά, οφείλουμε να τονίσουμε ότι τα στερεότυπα πάντοτε θα υπάρχουν και μάλιστα είναι πολύ χρήσιμα, ως μια γρήγορη εκτίμηση για την πιθανή συμπεριφορά μιας ομάδας ανθρώπων, για την οποία δεν διαθέτουμε λεπτομερείς γνώσεις. Τα στερεότυπα δεν είναι ψέματα που ανακυκλώνονται χωρίς λόγο, αλλά αλήθειες που ισχύουν ως ένα βαθμό, βάσει εμπειρικών δεδομένων. Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό, ότι τα στερεότυπα, επειδή σχετίζονται με τα σωματικά και κυρίως τα ψυχικά γνωρίσματα μιας ομάδας ανθρώπων, συνδέονται σημαντικά με την φυλετική της σύνθεση. Τα εθνικά στερεότυπα κατά κανόνα παραπέμπουν σε συγκεκριμένο φυλετικό τύπο, ενώ τα κοινωνικά, επαγγελματικά και τοπικά στερεότυπα σχετίζονται ως ένα βαθμό και αυτά με τον φυλετικό παράγοντα. Συνεπώς, η μελέτη των στερεοτύπων πρέπει οπωσδήποτε να λαμβάνει υπόψη τον φυλετικό παράγοντα.