Το ύψος ως φυλετικό γνώρισμα

O Eickstedt στα νησιά Andaman

Το ύψος στον άνθρωπο είναι ένα εύκολα παρατηρίσιμο γνώρισμα. Όλοι έχουμε ταυτίσει στο μυαλό μας διάφορους λαούς του κόσμου με μια τάση προς συγκεκριμένο ύψος. Όμως, ταυτόχρονα γίνεται αντιληπτό ότι το γνώρισμα αυτό δεν είναι ιδιαίτερα σταθερό και επηρεάζεται από διάφορους άλλους παράγοντες. Τι συμβαίνει τελικά; Τι σχέση υπάρχει μεταξύ φυλής και ύψους;

Το ύψος είναι ένα από τα πρώτα γνωρίσματα που μετρήθηκαν στον άνθρωπο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η μέτρηση του ύψους ήταν η αρχή της ανθρωπομετρίας. Το ύψος μετρήθηκε συστηματικά από διάφορους στρατούς του κόσμου, πολύ πριν το μετρήσουν οι φυσικοί ανθρωπολόγοι για τους δικούς τους λόγους. Ακόμη και σήμερα, το ύψος μετράται όχι μόνο από ανθρωπολόγους, αλλά από διάφορες άλλες επιστημονικές ειδικότητες. Οι ανθρωπολόγοι ήταν αυτοί που το μέτρησαν σε συνδυασμό με...
τα υπόλοιπα γνωρίσματα του ανθρωπίνου σώματος, ώστε να το συχετίσουν με τον φυλετικό παράγοντα.

Επειδή το ύψος στον άνθρωπο εμφανίζει μεγάλες διακυμάνσεις, για λόγους ευκολίας και παρουσίασης των αποτελεσμάτων εισήχθη μια κλίμακα ταξινόμησης. Το ύψος ταξινομείται τουλάχιστον σε τρεις κατηγορίες, χαμηλό, μέτριο και υψηλό. Ένα παράδειγμα τέτοιας κλίμακας που χρησιμοποιήθηκε μέχρι και την δεκαετία του '30 είναι η εξής:

Σε αυτήν παρουσιάζεται ως υψηλό ανάστημα αυτό που είναι πάνω από 1.70m.

Ωστόσο, με βάση τις τελευταίες δημοσιεύσεις, μεγάλο ύψος στην Ευρώπη θεωρείται πλέον από 1.80m ή 1.82m και πάνω. Δηλαδή, ένας άνθρωπος με ύψος 1.73m θεωρούνταν ψηλός την δεκαετία του '30. Αντιθέτως, σήμερα το ίδιο άτομο θα θεωρούνταν μετρίου ύψους.

Φαίνεται ότι το μέσο ύψος αυξήθηκε στην Ευρώπη, παρότι ο πληθυσμός παρέμεινε ο ίδιος φυλετικά. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το ύψος στον άνθρωπο είναι ένα αρκετά πλαστικό μέγεθος, δηλαδή εξαρτάται και από περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως διατροφή, τρόπος ζωής, κτλ και μπορεί να αυξηθεί, όταν αυτοί οι παράγοντες βελτιώνονται. Την μεταβολή του ύψους λόγω βελτίωσης των περιβαλλοντικών συνθηκών, χωρίς να υπάρξει φυλετική μεταβολή, έχουν δείξει διάφορες ανθρωπολογικές μελέτες.

Διάφοροι αδαείς εκμεταλλεύονται την πλαστικότητα του ανθρωπίνου ύψους για να "επιχειρηματολογήσουν" ότι δεν υπάρχουν ανθρώπινες φυλές, αγνοώντας παράλληλα όλα τα υπόλοιπα μη πλαστικά γνωρίσματα. Η αλήθεια είναι ότι η κληρονομικότητα μπορεί να δίνει π.χ. μια προδιάθεση για υψηλό ανάστημα, αλλά πρέπει να υπάρξουν και οι κατάλληλοι περιβαλλοντικοί παράγοντες για να εμφανιστεί πλήρως η κληρονομική προδιάθεση. Μάλιστα, οι διαφορές που εμφανίζονταν στους χάρτες κατανομής του ύψους στην Ευρώπη πριν από 80 χρόνια, παραμένουν και στους σημερινούς χάρτες, πράγμα που υποδηλώνει την σημασία της κληρονομικότητας, παρά την αλλαγή των περιβαλλοντικών παραγόντων.

Η παραπάνω ανάλυση μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το ύψος δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην φυλετική ταξινόμηση μεμονωμένων ατόμων, πλην εξόφθαλμων εξαιρέσεων. Το ύψος χρησιμεύει στον χαρακτηρισμό της τάσης που εμφανίζει κατά μέσο όρο ένας φυλετικός τύπος, δηλαδή βοηθά στον φυλετικό διαχωρισμό ομάδων και όχι μεμονωμένων ατόμων. Δηλαδή, σε κάθε φυλετικό τύπο υπάρχει μια κληρονομική τάση προς συγκεκριμένο ύψος, αλλά οι περιβαλλοντικοί παράγοντες εισάγουν έντονη μεταβλητότητα γύρω από αυτή τη μέση τιμή. Κάτι που σημαίνει ότι μόνο κατά μέσο όρο μπορούν να φανούν καθαρά οι φυλετικές διαφορές στο ύψος.

Αυτό ακριβώς αξιοποίησε ο Joseph Deniker το 1899, όταν πραγματοποίησε την πρώτη επιτυχή φυλετική ταξινόμηση στην Ευρώπη. Χρησιμοποίησε μόνο αντικειμενικά δεδομένα από μετρήσεις και παρατηρήσεις. Αξιοποίησε τρία γνωρίσματα: χρώμα μαλλιών, ύψος και κεφαλικό δείκτη. Έτσι βρήκε μια ξανθή, ψηλή, δολιχοκέφαλη ομάδα, που αντιστοιχεί στον Νορδικό τύπο, μια καστανή, κοντύτερη, δολιχοκέφαλη ομάδα, δηλαδή τον Μεσογειακό τύπο, μια καστανή, υψηλή, βραχυκέφαλη ομάδα, δηλαδή τον Διναρικό τύπο, μια καστανή, κοντή, βραχυκέφαλη ομάδα, δηλαδή τον Αλπικό τύπο και μια ξανθή, κοντή, βραχυκέφαλη ομάδα, δηλαδή τους Βαλτικούς. Η μελέτη του Deniker έδειξε καθαρά ότι το ύψος αποτελεί φυλετικό γνώρισμα. Μπορεί να επηρεάζεται από μη κληρονομικούς παράγοντες, ώστε να μην μπορούν να βγουν συμπεράσματα σε ατομικό επίπεδο, όμως εξετάζοντας το ύψος κατά μέσο όρο, οι φυλετικές διαφορές είναι εμφανείς.