Η Ρωμαϊκή οπτική για την καταγωγή του ανθρώπου

Ο Λουκρήτιος ήταν Ρωμαίος ποιητής και φιλόσοφος. Στο φιλοσοφικό του ποίημα Περί της φύσεως των πραγμάτων, παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο έβλεπαν οι Ρωμαίοι την καταγωγή του ανθρώπου και τις απαρχές του ανθρώπινου πολιτισμού. Βρήκαμε και σας παρουσιάζουμε τα ανθρωπολογικού περεχομένου αποσπάσματα από το έργο του.

Ο Λουκρήτιος γράφει ότι από τη γη ξεκίνησαν πρώτα τα φυτά και μετά οι φυλές των ζώων, διαφόρων μορφών. Όλα αυτά προήλθαν από τη γη και όχι από τον ουρανό. Η μητέρα γη έδωσε ζωή και στους ανθρώπους. Ωστόσο, γίνονται διαρκείς μεταβολές στη φύση, με αποτέλεσμα τίποτα να μην συνεχίζει να υπάρχει όπως ήταν. Η φύση τα αναγκάζει να αλλάξουν. Το παλιό, που δεν αντέχει και χάνεται αποδυναμωμένο, αντικαθίσταται από το νέο που έρχεται ακμαίο και μπορεί να αντέξει περισσότερα.

Πολλές τερατογενέσεις προκύπτουν στη φύση, με παραμορφωμένο πρόσωπο ή άκρα, άλλα ερμαφρόδιτα, άλλα χωρίς πόδια ή χέρια, άλλα τυφλά, μουγγά, άλλα με κολλημένα άκρα. Όλα αυτά δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους, ούτε να αποφύγουν το κακό. Όμως σε όλες αυτές τις τερατογενέσεις η φύση...
βάζει ένα φρένο στην αύξησή τους, καθώς δεν τα αφήνει να φτάσουν στο άνθος της ηλικίας τους και να αναπαραχθούν.

Από τα διάφορα είδη έμβιων όντων, πολλά δεν θα κατάφεραν να συνεχίσουν την γενιά τους και θα εξαφανίστηκαν. Γιατί για όλα τα έμβια όντα που υπάρχουν σήμερα, η ύπαρξή τους προστατεύεται από τις ικανότητες, το θάρρος ή την ταχύτητα που διαθέτουν για να επιβιώνουν. Τα λιοντάρια και τα άγρια ζώα τα προστατεύει το θάρρος τους, τις αλεπούδες η εξυπνάδα τους και τα ελάφια η ταχύτητά τους. Από την άλλη, τα αιγοπρόβατα και άλλα κατοικίδια ζώα, οφείλουν την ύπαρξή τους στον άνθρωπο, διότι του είναι χρήσιμα. Αλλά αν τα αφήναμε ελεύθερα στη φύση, σύντομα θα εξαφανίζονταν από τα άγρια ζώα, καθώς δεν έχουν καμία ικανότητα να προστατεύσουν τον εαυτό τους.

Έπειτα ο Λουκρήτιος γράφει για τις απαρχές του ανθρώπινου πολιτισμού. Το είδος των ανθρώπων ήταν πιο σκληραγωγημένο, με πιο στιβαρή σωματοδομή, πιο χοντρά κόκκαλα και πιο σκληρά σαγόνια. Άντεχε περισσότερο το κρύο και τη ζέστη, καθώς επίσης άντεχε πολλά είδη φαγητών και ασθενειών. Για πολύ καιρό ζούσαν όπως τα άγρια ζώα. Κανείς δεν ήξερε να καλλιεργεί τη γη, να φυτεύει δένδρα και να κλαδεύει. Ότι τους έδινε η φύση, τους ήταν αρκετά. Οι καρποί των δέντρων, το κυνήγι και το νερό των ρυακιών τους ικανοποιούσαν. Ζούσαν σε δάση και σπηλιές και έπειτα ανακάλυψαν τη φωτιά και έφτιαξαν ρούχα από δέρματα ζώων. Δεν είχαν νόμους και ο καθένας δρούσε μόνος του, χωρίς να σκέφτεται τους άλλους. Η Αφροδίτη ένωνε τα κορμιά στα δάση. Κάθε γυναίκα κερδίζονταν είτε από το κοινό πάθος, είτε από βίαιες διαμάχες, είτε από δωροδοκία.

Από τη στιγμή που κατοίκησαν σε καλύβες, με τη φωτιά και τα ρούχα από δέρματα ζώων, καθώς και την συγκατοίκηση της οικογένειας, η ανθρωπότητα άρχισε να γίνεται πιο μαλθακή. Με τη φωτιά, τα σώματα δεν άντεχαν πλέον το κρύο και η συμβίωση με τα παιδιά τους μαλάκωσε. Έπειτα συνεννοήθηκαν με τους γείτονες για το κοινό καλό. Η συνεννόηση αυτή γίνονταν με χειρονομίες και άλλες κινήσεις, όπως στα υπόλοιπα ζώα και έπειτα με την ομιλία.

Αργότερα ανακαλύφθηκε ο χαλκός, ο χρυσός και ο σίδηρος και με τη βοήθεια της φωτιάς ο άνθρωπος έφτιαξε όπλα, για να πολεμά με τις άλλες φυλές για την εξασφάλιση εδαφών, για βοσκή, για μέταλλα ή χώρους κυνηγιού, είτε απλά για λάφυρα. Τα όπλα και τα εργαλεία τελειοποιήθηκαν, ενώ η καλλιέργεια της γης διευκολύνθηκε.


Είναι εντυπωσιακό το πώς έβλεπαν οι Ρωμαίοι την καταγωγή της ζωής. Αντιλήφθηκαν σωστά ότι η ζωή προήλθε από τη μητέρα γη, με συνεχείς διαφοροποιήσεις. Διαπίστωσαν τις διαρκείς αλλαγές στο περιβάλλον και στο πώς αυτές επηρέαζαν την βιωσιμότητα των ειδών. Εμμέσως βλέπουμε μια στήριξη στην ευγονική, καθώς ο Λουκρήτιος θεωρεί αυτονόητο ότι ένας παραμορφωμένος οργανισμός οφείλει βάσει της φύσης να μην συνεχίζει να ζει και να αναπαράγεται. Οι Ρωμαίοι φαίνεται ότι κατανοούσαν κάποιες από τις βασικές αρχές της εξελικτικής θεωρίας που αποδείχτηκε αργότερα από τον Δαρβίνο, όπως η καταγωγή των ειδών από τα στοιχεία της γης, η διαρκής μεταβολή των ειδών και ο αγώνας για επιβίωση. Αντίστοιχα εντυπωσιακή είναι και η αντίληψή τους για τις απαρχές του ανθρωπίνου πολιτισμού, με τις απόψεις τους να είναι σχεδόν ταυτόσημες με τις αυτές της σύγχρονης επιστήμης.