Τι γνώριζε ο Νίτσε περί φυλετικής ανθρωπολογίας;

Η φυλή είναι κορυφαίος παράγοντας που επηρεάζει την ζωή των ανθρώπων, σε ατομικό αλλά και σε ευρύτερο κοινωνικό επίπεδο. Κάθε μελετητής της ανθρώπινης συμπεριφοράς οφείλει να την λαμβάνει υπόψη. Ο Νίτσε υπήρξε ένας μεγάλος φιλόσοφος που το έργο του επηρέασε και συνεχίζει να επηρεάζει την ανθρώπινη σκέψη. Είχε όμως ο Νίτσε έστω και στοιχειώδεις ανθρωπολογικές γνώσεις; Τι γνώριζε ο Νίτσε περί φυλετικής ανθρωπολογίας; Θα εξετάσουμε το ζήτημα μελετώντας αποσπάσματα από το έργο του που έχουν ανθρωπολογικό ενδιαφέρον.

Όποιος μελετήσει τα γραπτά του Νίτσε, θα συναντήσει αρκετά συχνά την έννοια της φυλής. Και όχι μόνο, αλλά κάνει και πιο ειδικές παρατηρήσεις. Ενδιαφερόμενος για την ιστορία της Ευρώπης και την διαμόρφωση των προτύπων ηθικής, ο Νίτσε θα δείξει ότι έχει αρκετές ανθρωπολογικές γνώσεις. Στο έργο του Η Γενεαλογία της Ηθικής, (Ι,5) γράφει:...


Το λατινικό malus (κακός) (που το συσχετίζω με το μέλας -μαύρος) προσδιορίζει τον άνθρωπο του λαού ως σκουρόχρωμο, προ πάντων για τα σκούρα μαλλιά του Hic niger est, δηλαδή τον προ-Άριο αυτόχθονα της Ιταλικής γης, που ξεχώριζε εμφανώς, με το σκούρο χρώμα, από την ξανθιά, Άρια, κατακτητική φυλή· Η αρχαία Γαλλική γλώσσα, τουλάχιστον, μου έδωσε μια απόλυτα πανομοιότυπη λέξη: η λέξη fin (παραδείγματος χάρη στο Fin-gal) που σημαίνει την αριστοκρατία και σε τελευταία ανάλυση, τον καλό, τον ευγενή, τον αγνό, αρχικά σήμαινε το ξανθόμαλλο κεφάλι, σε αντίθεση προς τον μελαχρινό αυτόχθονα με τα μαύρα μαλλιά. Επ'ευκαιρία, οι Κέλτες ήταν απόλυτως ξανθή φυλή. Κάνουν λάθος όσοι συνδέουν τους πληθυσμούς με τα σκούρα μαλλιά που βλέπουμε στους προσεκτικά φτιαγμένους εθνογραφικούς χάρτες της Γερμανίας με Κέλτικη καταγωγή και κέλτικη μίξη αίματος, όπως υποστηρίζει ακόμα ο Virchow. Μάλλον σε αυτές τις περιοχές κυριαρχεί ο προ-Άριος πληθυσμός της Γερμανίας. (Το ίδιο ισχύει και για σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη: πραγματικά, η φυλή που υποτάχθηκε κατάφερε τελικά να υπερισχύσει ξανά με το σκούρο χρώμα, το βραχύ κεφάλι και ίσως με τα διανοητικά και κοινωνικά ένστικτα. Ποιος μας εγγυάται πως η σύγχρονη μορφή δημοκρατίας, ο ακόμα πιο σύγχρονος αναρχισμός και προπαντώς η τάση προς την Κομμούνα, το πιο πρωτόγονο κοινωνικό σχήμα, που τόσο το αγαπούν όλοι οι σοσιαλιστές της Ευρώπης, δεν είναι στην ουσία της ένα τερατώδες αποτέλεσμα ατταβισμού - και πως η φυλή των κατακτητών και των κυρίων, δηλαδή των Αρίων, δεν πάει να υποκύψει ακόμα και βιολογικά;)

Εδώ ο Νίτσε διαπιστώνει ότι Νορδικοί, που τους ονομάζει Αρίους, κατέκτησαν μεγάλο μέρος της Ευρώπης εγκαθιστώντας αριστοκρατίες, ενώ οι κατεκτημένοι είναι κυρίως Αλπικοί. Το πρότυπο ευγενείας ταυτίστηκε με αυτό των κατακτητών Νορδικών και αυτό αποτυπώνεται ακόμα και στη γλώσσα. Ο Νίτσε βλέπουμε ότι βρίσκει τους κατεκτημένους ως κοντούς, σκουρόχρωμους και βραχυκέφαλους, αντλώντας μάλιστα στοιχεία από ανθρωπολογικούς χάρτες, ενώ γνωρίζει ακόμα και τις απόψεις ανθρωπολόγων, όπως ο R. Virchow. Ο Νίτσε συνεπώς συνδέει την μεταβολή στο πρότυπο ηθικής με τον φυλετικό παράγοντα. Ορθώς διαπιστώνει ότι οι Κέλτες υπήρξαν και αυτοί κυρίως ξανθό Νορδικό φύλο, παρότι οι κατεκτημένοι πληθυσμοί έλαβαν και αυτοί το εθνωνύμιο αργότερα. Βλέπει ότι η πλειοψηφία του πληθυσμού ανήκει πλέον στους πρώην κατεκτημένους Αλπικούς και τους Νορδικούς να περιορίζονται δραστικά. Έπειτα προσπαθεί να συμπεράνει αν οι δημοκρατικές ή κομμουνιστικές τάσεις εδράζονται στην φυλετική ψυχή αυτών των κατεκτημένων πληθυσμών, που επιζητούν την μετριότητα και τον πρωτόγονο τρόπο ζωής, μακριά από τις αριστοκρατικές αντιλήψεις της, κυρίως Νορδικής, τάξης των ευγενών.

Παρακάτω, ο Νίτσε γράφει (Ι,11):

Είναι αδύνατο, σε όλες αυτές τις αριστοκρατικές φυλές, να μην δεις το αγρίμι, το υπέροχο ξανθό κτήνος, που περιδιαβαίνει αναζητώντας θύματα και νίκες. Αυτό το υπόστρωμα της κρυμμένης κτηνωδίας χρειάζεται από καιρό σε καιρό, μια διέξοδο: πρέπει να ξαναφανερωθεί το κτήνος και να γυρίσει στην άγρια φύση του - ρωμαϊκή, αραβική, γερμανική, γιαπωνέζικη αριστοκρατία, ομηρικοί ήρωες, σκανδιναβοί βίκινγκς, όλοι έχουν στον ίδιο βαθμό αυτήν την ανάγκη. Είναι οι αριστοκρατικές φυλές που άφησαν πίσω τους την ιδέα του "βαρβάρου" σε όλα τα ίχνη του διάβα τους. 

Ο Νίτσε μιλάει για το υπέροχο ξανθό κτήνος, που προφανώς σχετίζεται με τους Νορδικούς, σε συνδυασμό με το προηγούμενο απόσπασμα. Είναι κατεξοχήν κατακτητές, αλλά τέτοιοι υπήρξαν και άλλοι λαοί κατά το παρελθόν. Αυτήν την τάση για κατάκτηση και επιβολή, ο Νίτσε την θεωρεί ως κάτι το θετικό, ενώ ο χαρακτηρισμός ως "βάρβαροι" προέρχεται από τους ηττημένους, για να πλήξουν ηθικά τον ισχυρότερο.

Και αμέσως μετά:

Η βαθειά και παγερή δυσπιστία που εμπνέει ο Γερμανός μόλις ανέβει στην εξουσία - και στις μέρες μας εμπνέει πάλι - είναι και αυτή ένας αντίκτυπος εκείνης της ανυπέρβλητης φρίκης που αιώνες ολόκληρους ένιωσε η Ευρώπη μπροστά στη μανία του ξανθού Γερμανικού κτήνους (μ'όλο που δεν υπάρχει σχεδόν σχέση κατηγοριών, κι ακόμα λιγότερο αίματος ανάμεσα στους αρχαίους και στους σημερινούς Γερμανούς).

Εδώ ο Νίτσε διαπιστώνει ότι όταν οι Νορδικοί έχουν την εξουσία, δημιουργούν ισχυρά κράτη που προκαλούν τρόμο στους γύρω τους. Άλλωστε τα Γερμανικά φύλα έχουν δείξει την πολεμική τους δεινότητα και την σκληρότητά τους στην Ευρωπαϊκή ιστορία. Βέβαια, ο Νίτσε διαπιστώνει ότι οι σημερινοί Γερμανοί διαφέρουν από τους αρχαίους, καθώς υπάρχουν λιγότεροι Νορδικοί.

Στο επόμενο κεφάλαιο (ΙΙ,7) γράφει:

Χρησιμοποίησα τη λέξη "Κράτος": είναι εύκολο να καταλάβει κανείς τι εννοώ με αυτό. Εννοώ μια ορδή από ξανθά αρπακτικά θηρία, μια φυλή κατακτητών και αρχόντων, που με την πολεμική της οργάνωση και την οργανωτική της δύναμη, βυθίζει ανενδοίαστα τα φοβερά της νύχια σε έναν πληθυσμό πολύ ανώτερο ίσως σε αριθμό, μα ανοργάνωτο ακόμα και περιφερόμενο.

Κατακτητές και άρχοντες, τα Νορδικά φύλα αναγνωρίζονται ως οι ιδρυτές του κράτους. Η οργανωτική τους δεινότητα και η δύναμή τους, τους καθιστά κυρίαρχους υποτάσσοντας πολυπληθέστερους ανοργάνωτους λαούς.

Τέλος, στο Λυκόφως των Ειδώλων (Οι "βελτιωτές" της ανθρωπότητας, 2) γράφει:

Στον πρώιμο Μεσαίωνα, όταν η εκκλησία ήταν πάνω από όλα ένα κυνοτροφείο, κυνηγούσαν παντού τα πιο τέλεια δείγματα του "ξανθού κτήνους"· και οι ευγενείς Τεύτονες, για παράδειγμα, "βελτιώνονταν". Αλλά πώς έμοιαζε ένας τέτοιος "βελτιωμένος" Τεύτονας αφού τον έριξαν στο μοναστήρι; Έγινε καρικατούρα, μια αποτυχία· ήταν "αμαρτωλός", κλεισμένος σε ένα κελί, βασανισμένος από κάθε λογής οδυνηρές έννοιες. Και εκεί κείτονταν άρρωστος, μίζερος, γεμάτος αρνητικά συναισθήματα απέναντι στις ορμές του, γεμάτος υποψίες απέναντι σε ότι ήταν ακόμη ισχυρό και χαρούμενο. Με δυο λόγια, έγινε "Χριστιανός".

Οι Νορδικοί κατακτητές εκχριστιανίστηκαν κατά τον πρώιμο μεσαίωνα. Η χριστιανική κατήχηση τους εισήγαγε πνευματικές αναστολές και τους αποξένωσε από τις φυλετικές τους προδιαθέσεις. Κάθε ευγενές γνωρισμα που είχαν έμφυτο, που συνδέονταν με την δύναμη και την δράση, μετά την κατήχηση ονομάστηκε "αμαρτωλό". Ο Νίτσε διάκειται αρνητικά προς αυτήν την διαδικασία εκχριστιανισμού των Νορδικών κατακτητών, που τους μετέτρεψε σε μίζερους ανθρωπάκους, αντί να διατηρήσουν ανέπαφα τα ηγετικά και κατακτητικά τους ένστικτα.

Συμπεραίνουμε ότι ο Νίτσε είχε κάποιες ανθρωπολογικές γνώσεις. Γνωρίζει ακόμη και ανθρωπολογικά γνωρίσματα, όπως π.χ. η βραχυκεφαλία. Από κει και πέρα, δίνει έμφαση στα ψυχικά γνωρίσματα των φυλών που εξετάζει, επιβεβαιώνοντας κατ' αυτόν τον τρόπο την άρρηκτη σύνδεση σωματικών και ψυχικών γνωρισμάτων. Αποθεώνει τον Άριο, όπως τον χαρακτηρίζει, Νορδικό τύπο, θεωρώντας τα ψυχικά του γνωρίσματα ευγενή, καθώς εμφανίζει ηγετικές ικανότητες, πολεμική δεινότητα, σκληρότητα και ενεργητικότητα, αν και σε κάποιες σημειώσεις του που βρέθηκαν, τους βρίσκει τόσο πειθαρχημένους, που καταντά αρνητικό. Από την άλλη, βρίσκει τους κατεκτημένους, συνήθως Αλπικούς πληθυσμούς, ως μια απέραντη μετριότητα που μέσω του αλτρουισμού και της υποταγής καταφέρνουν να υπερσκελίζουν τους κατακτητές. Πάντως ο Νίτσε, με τον τρόπο που γράφει, αναγνωρίζει ότι ο ίδιος δεν ανήκει προφανώς στον Άριο κατακτητικό τύπο. Το σημαντικότερο που εξάγουμε από τα γραπτά του Νίτσε σχετικά με την ανθρωπολογία, είναι ότι η φυλή για αυτόν είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες διαμόρφωσης των κοινωνικών, πολιτικών και ιστορικών διεργασιών.