Gustave Le Bon: Η Ψυχή των Φυλών

Του Γουσταύου Λε Μπον* (1841 – 1931)

Η ταξινόμηση των ειδών στηρίζεται, από τους φυσιοδίφες, σε αποδεδειγμένα ανατομικά χαρακτηριστικά, τα οποία αναπαράγονται κανονικώς και μονίμως βάσει της κληρονομικότητας. Είναι γνωστό πλέον σήμερα, ότι τα διάφορα χαρακτηριστικά μεταβάλλονται βραδέως με την κληρονομική συσσώρευση αδιόρατων μεταβολών, εάν δε αποβλέψουμε σε βραχέα χρονικά διαστήματα, μπορούμε να πούμε πως τα είδη είναι αμετάβλητα.

Η εφαρμογή των μεθόδων ταξινομήσεως των φυσιοδιφών, στον άνθρωπο, κατέστησε δυνατό τον καταρτισμό ενός αριθμού, καθορισμένων ανθρωπίνων τύπων, βάσει σαφέστατων ανατομικών χαρακτηριστικών, όπως είναι το χρώμα του δέρματος, η μορφή και η χωρητικότητα του κρανίου. Βάσει αυτής της διακρίσεως έχει αποδειχθεί...
ότι το ανθρώπινο γένος περιλαμβάνει πολλές φυλές, ευκρινώς διαχωρισμένες μεταξύ τους και πιθανότατα η καθεμία εντελώς διαφορετικής καταγωγής.

Ελλείψει των ανατομικών χαρακτηριστικών, θέλησαν μερικοί να στηριχθούν, σε διάφορα στοιχεία όπως είναι η γλώσσα, οι δοξασίες και τα πολιτικά συμπλέγματα, όταν επρόκειτο να ταξινομήσουν κάποιους λαούς. Αλλά τέτοιου είδους ταξινομήσεις λίγο αντέχουν στον έλεγχο. Όμως οι βάσεις ταξινομήσεως που δεν μας παραχωρούνται από τα ανατομικά χαρακτηριστικά, την γλώσσα, το περιβάλλον και τα πολιτικά συμπλέγματα, μας δίδονται από την Ψυχολογία. Η Ψυχολογία μας αποδεικνύει ότι πίσω από τους θεσμούς, τις τέχνες, τις δοξασίες και τις πολιτικές ανατροπές κάθε λαού ευρίσκονται κάποια ηθικά και διανοητικά χαρακτηριστικά, απ’ όπου προέρχεται η ανοδική πορεία αυτού του λαού. Το σύνολο δε των χαρακτηριστικών αυτών, αποτελεί αυτό που έχει ονομασθεί Ψυχή τής Φυλής.

Κάθε φυλή έχει μια πνευματική, διανοητική σύνθεση (ιδιοσυστασία) τόσο μόνιμη, όσο μόνιμη είναι και η «διατομική» πνευματική ιδιοσυστασία. Το ότι η διανοητική σύνθεση μιας φυλής σχετίζεται με κάποια ιδιαίτερη κατασκευή του εγκεφάλου, δεν υπάρχει αμφιβολία. Όμως επειδή η επιστήμη δεν είναι επαρκώς προηγμένη για να μας δείξει την ιδιαίτερη αυτή κατασκευή, δεν μπορούμε να την λάβουμε σαν βάση. Τα ηθικά και διανοητικά χαρακτηριστικά, τα όποια και τα δύο μαζί αποτελούν την ψυχή του λαού, εκπροσωπούν την σύνθεση όλου του παρελθόντος, την κληρονομιά όλων των προγόνων του και τα κίνητρα της διαγωγής του. Και βέβαια οι χαρακτήρες αυτοί φαίνονται πολύ μεταβλητοί στα άτομα της ίδιας ομοφυλίας, η παρατήρηση όμως αποδεικνύει ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ατόμων της ίδιας φυλής έχει πάντοτε ένα σύνολο κοινών ψυχολογικών χαρακτηριστικών, τα όποια είναι τόσο μόνιμα όσο και τα ανατομικά χαρακτηριστικά, τα οποία καθιστούν δυνατή την ταξινόμηση των ειδών. Όπως δε και τα ατομικά, έτσι και τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά αναπαράγονται βάσει της κληρονομικότητας ευσταθώς και κανονικώς.

Το σύνολο των ψυχολογικών αυτών στοιχείων, τα οποία είναι ευδιάκριτα σε κάθε άτομο της φυλής, αποτελεί εκείνο που ονομάζεται εθνικός χαρακτήρας. Το σύνολο δε αυτών των στοιχείων διαμορφώνει τον μέσο τύπο κάθε λαού.

Όταν επισκεπτόμαστε κάποιον ξένο λαό, οι μόνοι χαρακτήρες πού βλέπομε - διότι είναι αυτοί που συνεχώς και κατ’ επανάληψη παρατηρούμε - είναι οι κοινοί χαρακτήρες όλων των κατοίκων αυτής της χώρας. Αλλά όχι μόνον μπορούμε να διακρίνουμε εκ πρώτης όψεως τον Άγγλο, τον Ισπανό, τον Ιταλό, αλλά ξέρομε και πολύ καλά μάλιστα να τους «προσάψουμε» ορισμένα ηθικά και διανοητικά χαρακτηριστικά, τα οποία ακριβώς είναι τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της κάθε φυλής.

Αυτή η ταυτότητα που ανευρίσκουμε στην διανοητική, πνευματική ιδιοσύνθεση (ιδιοσυστασία) της πλειοψηφίας των ατόμων της φυλής αυτής, έχει σαν αιτία φυσιολογικούς και απλούστατους λόγους. Και πράγματι, κάθε άτομο δεν είναι μόνο ένα προϊόν των άμεσων γονέων του, αλλά αποτελεί συγχρόνως και προϊόν της ίδιας της φυλής, δηλ. όλης της σειράς των ανιόντων αυτού του ατόμου. Ο επιφανής οικονομολόγος Κ. Cheysson, υπολόγισε ότι στην Γαλλία, με λόγο τριών γενεών κατά αιώνα, κάθε Γάλλος θα έχει μέσα στις φλέβες του το αίμα είκοσι τουλάχιστον εκατομμυρίων του έτους 1000. «Ώστε όλοι οι κάτοικοι που κατοικούν στην ίδια περιοχή, στην ίδια επαρχία, έχουν αναγκαία κοινούς προγόνους, είναι πλασμένοι απ’ τον ίδιο πηλό, έχουν το ίδιο αποτύπωμα και συνεχώς επαναφέρονται στον «μέσο τύπο», σκλάβοι σε μια μεγάλη και βαριά αλυσίδα, της οποίας είναι οι τελευταίοι κρίκοι. Είμαστε ταυτόχρονα παιδιά των γονέων μας αλλά και της δικής μας φυλής και δεν είναι μόνον το συναίσθημα, είναι ακόμα περισσότερο η φυσιολογία και η κληρονομικότητα, που κάνουν την πατρίδα να είναι μια δεύτερη μητέρα για μας.

Εάν κανείς ήθελε να συνοψίσει τις επιδράσεις στις όποιες υπόκειται το άτομο και οι οποίες διευθύνουν, δημιουργούν την διαγωγή του, θα μπορούσε να πει ότι αυτές είναι τριών ειδών. Στο πρώτο είδος, που είναι και η πιο ενδιαφέρουσα, ανήκει η επίδραση των προγόνων. Στο δεύτερο είδος ανήκει η επίδραση των συγγενών. Στο τρίτο είδος, θεωρούμενη σαν η πιο ισχυρή, αλλά στην πραγματικότητα κατά πολύ ασθενέστερη, ανήκει η επίδραση του περιβάλλοντος.

Το περιβάλλον απ’ όπου προέρχονται διάφορες φυσικές και ηθικές επιδράσεις - και στις οποίες υπόκειται ο άνθρωπος σε όλη του την ζωή, ιδιαίτερα μάλιστα στον καιρό της διαπαιδαγωγήσεώς του - δεν παράγει παρά μόνον παραλλαγές, οι οποίες είναι κατά ένα μεγάλο ποσοστό ανίσχυρες. Και στην πραγματικότητα δεν επενεργούν, παρά μόνον οσάκις συσσωρεύσεις από την κληρονομικότητα, λειτουργούν για πολύ χρόνο προς την ίδια κατεύθυνση. Αναγκαστικά λοιπόν ό άνθρωπος είναι πάντοτε και πάνω απ ’ όλα αντιπρόσωπος της φυλής του. Ουσιαστικά η ψυχή αυτή είναι αόρατη αλλά γίνεται ορατή από τις ενέργειες, αφού στην πραγματικότητα αυτή κατευθύνει όλη την ανοδική πορεία τού λαού.

Από το βιβλίο «Νόμοι Εξελίξεως των Φυλών», (εκδόσεις Ελεύθερη Σκέψις, 1985, 2014)

*Ο Γουσταύος Λε Μπον ήταν Γάλλος επιστήμονας και ερευνητής. Ιατρός, ψυχολόγος, κοινωνιολόγος, ιστορικός, αρχαιολόγος , εθνολόγος, γνωστός κυρίως, τουλάχιστον στην Ελλάδα, από το έργο του «Η Ψυχολογία των Μαζών» (ή «η ψυχολογία του όχλου»). 

Γεννήθηκε στο Nogent-le-Rotrou της βόρειας Γαλλίας στις 7 Μαΐου του 1841 και πέθανε στο προάστιο Marnes-la-Coquette του Παρισιού στις 13 Δεκεμβρίου του 1931 σε ηλικία 90 ετών.

Ταξίδεψε για είκοσι τουλάχιστον έτη (1860-1880) στην Ευρώπη, την Ασία και την Βόρεια Αφρική. Τα πορίσματά του, σε καθέναν από τους πιο πάνω επιστημονικούς τομείς, με τους οποίους ασχολήθηκε, βασίζονται απόλυτα στις έρευνές του, στην επιστημονική απόδειξη και χαρακτηρίζονται από απόλυτη αντικειμενικότητα.

Μελέτησε κυρίως την συμπεριφορά της μάζας, και, με βάση την ψυχολογία της, ανέλυσε διάφορα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα. Τα συμπεράσματα των ερευνών του ήταν αντίθετα στις κρατούσες – τότε και τώρα- θεωρίες και δοξασίες περί ισότητας των ανθρώπων και των φυλών, ειρήνης, αδελφότητας. Κατέδειξε, όχι μόνο τον αντιεπιστημονικό χαρακτήρα των θεωριών αυτών, ως αντίθετων προς την πραγματικότητα, αλλά και τα ολέθρια αποτελέσματά τους, όταν επικρατούν.

Για τον Λε Μπον η μάζα στερείται ικανότητας λογικής σκέψης και κριτικής, εύκολα χειραγωγείται, παρασύρεται, παραπλανάται, υποχωρεί και ενδίδει. Αν στην μάζα δοθεί ηγετικός ρόλος και εξουσία, μπορεί να καταστρέψει τον πολιτισμό. Παρ’ όλα αυτά και όπως αναφέρει στην Ψυχολογία των Μαζών «οι μάζες μπορούν κάποτε να γίνουν ηρωικές- όταν συνασπίζονται εν όψει ενός κοινού κινδύνου».

Ο Λε Μπον πίστεψε στην φυλετική ψυχή και στην κατηγοριοποίηση των φυλών, ανάλογα με την ικανότητά τους να παράγουν πολιτισμό. Η διάκριση των φυλών, σύμφωνα με αυτό το κριτήριο, ουδόλως σημαίνει ότι, κάποιες θα έπρεπε να εξαφανιστούν. Αντίθετα, πίστεψε στην αναγκαιότητα διατήρησης των φυλών στο δικό τους φυσικό περιβάλλον, με τα δικά τους ήθη και έθιμα, θεωρώντας ότι, κατ’ αυτόν τον τρόπο, προστατεύονται και διασφαλίζουν την συνέχειά τους. Απέδειξε, με παραδείγματα, την καταστρεπτική επίδραση της διαπαιδαγώγησης με το ευρωπαϊκό πνεύμα, φυλών και λαών της Ασίας και Αφρικής. Συγχρόνως όμως αποδέχθηκε ως φυσικό γεγονός την ανωτερότητα της λευκής φυλής.

ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ