Οι φυλετικοί τύποι στην ανατολική Ευρώπη

Η ανθρωπολογία της ανατολικής Ευρώπης συχνά αντιμετωπίζεται με επιφανειακό τρόπο. Η φυλετική σύνθεση παρουσιάζεται απλοποιημένη, όμως η προσεκτική μελέτη φανερώνει μια διαφορετική πραγματικότητα. Η μελέτη του Viktor Valerianovich Bunak με τίτλο "Neues Material zur Aussonderung anthropologischer Typen unter der Bevölkerung Osteuropas", που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Zeitschrift für Morphologie und Anthropologie, διερευνά αναλυτικά τα φυλετικά στοιχεία της ανατολικής Ευρώπης. Τα κυριότερα στοιχεία της μελέτης τα αντλούμε από παρουσίαση στο περιοδικό L'Anthropologie. Ο Bunak μελέτησε χιλιάδες άτομα στην καριέρα του, συμβάλλοντας στην ανθρωπολογική μελέτη των σλαβικών κρατών. Η εν λόγω μελέτη αποτελεί τη σημαντικότερη στην οποία μελετήθηκε επισταμένως ο τύπος (North) Pontid.

Πεδίο της μελέτης του η τότε Σοβιετική Ένωση, που περιλαμβάνει τη σημερινή Ρωσία και τμήματα της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας. Ο συγγραφέας προσπαθεί να διακρίνει τους φυλετικούς τύπους λαμβάνοντας υπόψη το ανάστημα, τον κεφαλικό δείκτη και τον χρωματισμό.

Το μέσο ανάστημα δίνεται στον παρακάτω χάρτη. Είναι υψηλό στην...
Ουκρανία, λόγω αρκετών Βαλτο-Κρομανοειδών και Pontid, ενώ σε συνορεύουσες περιοχές με τις Βαλτικές χώρες λόγω Βαλτο-Κρομανοειδών και λιγοστών Νορδικών.

Ακολουθεί ο χάρτης του κεφαλικού δείκτη. Στα ανατολικά επικρατεί ήπια βραχυκεφαλία, κυρίως λόγω (Αλπικο-)Βαλτικής πλειοψηφίας. Στα βόρεια, ο μέσος όρος προκύπτει εντός μεσοκεφαλίας, κάτι που προκύπτει λόγω μίξης δολιχοκέφαλων Samoyed και βραχυκέφαλων Λαπώνων. Να σημειώσουμε πως σε όλη την περιοχή υπάρχουν εμφανή ποσοστά Βαλτο-Κρομανοειδών, οι οποίοι ως μεσο-δολιχοκέφαλοι διατηρούν τον μέσο κεφαλικό δείκτη σχετικά χαμηλά, αντίθετα από ότι θα περίμενε κάποιος που έχει στο μυαλό του αποκλειστικά βραχυκέφαλους Βαλτικούς και μογγόλους.

Ο χρωματισμός μαλλιών και ματιών είναι ανοιχτός σε σημαντικά ποσοστά στα κεντρικά και δυτικά της Ευρωπαϊκής Ρωσίας. Πηγαίνοντας νοτιότερα προς την Ουκρανία ο χρωματισμός σκουραίνει, το ίδιο πηγαίνοντας προς τα ανατολικά προς τις μογγολικές περιοχές και βόρεια προς τις Λαπωνικές περιοχές. Η μελέτη περιλαμβάνει αναλυτικό πίνακα με τα ποσοστά για το χρώμα ματιών και μαλλιών στις διάφορες επαρχίες της Ρωσίας.

Ο Bunak εισάγει πολλούς τύπους, τους οποίους και με τη βοήθεια του Vallois μπορούμε να τους ομαδοποιήσουμε ως εξής. Είναι ο Baltic με τις μικροδιαφοροποιήσεις του με ανοιχτό χρωματισμό, μέτριο ανάστημα και βραχυκεφαλία. Υπάρχουν μογγολικοί τύποι, που αντιστοιχούν στον Uralid στα ανατολικά και στον Lappid στα βόρεια, αν και οφείλουμε να επισημάνουμε ότι οι γειτονικοί Samoyed είναι δολιχοκέφαλοι και συνεπώς ανήκουν σε διαφορετικό τύπο. Δυτικά του Δνείπερου προς τον Καύκασο υπάρχει ένας τύπος μεσο-βραχυκέφαλος που αντιστοιχεί πιθανότατα στον τύπο Caucasid. Από εκεί και πέρα, υπάρχει ακόμα μια κατηγορία ανθρώπων που είναι μεσο-δολιχοκέφαλοι και οι οποίοι ανήκουν στον τύπο (Balto-)Cromagnid (Pre-slavic ή Kurganoid) με πιο ανοιχτό χρωματισμό και τάση μεσοκεφαλίας σε σχέση με τον Μεσογειακό και στον τύπο Pontid, (εννοείται ως North Pontid).

Η μελέτη του Bunak είναι η πλέον αναλυτική για τον τύπο Pontid. Τοποθετείται στην Ουκρανία, κοντά στα παράλια του Εύξεινου Πόντου. Έχει μέτριο ανάστημα, ισχυρή γενειάδα, λεπτορρινία με μέσο ρινικό δείκτη 64, σκούρο χρωματισμό στα μαλλιά, αλλά τα ανοιχτά μάτια φτάνουν το 35%, λεπτοπροσωπία με μέσο προσωπικό δείκτη 89, μεσο-δολιχοκεφαλία με μέσο κεφαλικό δείκτη 79. Μοιάζει με τον Μεσογειακό τύπο, με διαφορές κυρίως στο βλέμμα. Προφανώς έρχεται σε αντίθεση με τον τυπικό ξανθίζοντα, με πατημένη μύτη, βραχυκέφαλο Βαλτικό.

Ακολουθούν κάποιες από τους πιο αντιπροσωπευτικές φωτογραφίες των τύπων του Bunak.

Μογγολικοί τύποι, που αντιστοιχούν σε Uralid και Lappid

Τύπος που αντιστοιχεί στον (Balto-)Cromagnid (και όχι στον Βαλτικό κατά τον συγγραφέα)
Προσέξτε τις γωνίες στο πρόσωπο, τα βαθιά τοποθετημένα μάτια και την μεσο-δολιχοκεφαλία.

Balto-Cromagnid

Cromagnid

Pontid
Προσέξτε την δολιχοκεφαλία, την λεπτοπροσωπία, την λεπτορρινία και το βλέμμα που απομακρύνεται από το Μεσογειακό.

Η φυλετική ιστορία της περιοχής είναι περίπλοκη, εφόσον οι μετακινήσεις πληθυσμών υπήρξαν πολλές. Η επίπεδη χώρα επέτρεψε τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, αρκετές εκ των οποίων γνωρίζουμε από την ιστορία. Από τους Σκύθες της αρχαιότητας, μέχρι τις μογγολικές επιδρομές και αυτοκρατορίες του μεσαίωνα και τις σύγχρονες μετακινήσεις πληθυσμών λόγω Τσαρικής ενοποίησης, η ποικιλομορφία είναι αναμενόμενη. Ως ένα περίγραμμα της φυλετικής ιστορίας της περιοχής, φαίνεται ότι οι πρώτοι κάτοικοι ήταν Lappid και Uralid, δηλαδή μογγόλοι. Στα δυτικά κατοικούσαν δολιχοκέφαλοι (Βαλτο-)Κρομανοειδείς πληθυσμοί ή γενικευμένα "Μεσογειακοί". Αργότερα επεκτάθηκαν οι Βαλτικοί, εξωθώντας τους μογγόλους στα βόρεια και βορειοδυτικά, ενώ αργότερα προστέθηκαν οι Αλπικοί.

Το συμπεράσμα είναι ότι στις μεγάλες εκτάσεις της Ευρωπαϊκής Ρωσίας κατοικούν πολλοί φυλετικοί τύποι. Υπάρχουν ξανθοί και καστανοί, μεσόρρινοι και λεπτόρρινοι, βραχυκέφαλοι και δολιχοκέφαλοι, όλα αυτά ανάλογα με τον φυλετικό τύπο του ατόμου κάθε φορά. Παρά τη Βαλτική πλειοψηφία, στην περιοχή κατοικούν πολλοί ακόμα τύποι, καθιστώντας εμφανή την ανθρωπολογική ποικιλομορφία.