Οι κάτοικοι της Aνατολικής Μεσογείου

Ο Βρετανός ανθρωπολόγος Dudley Buxton συμμετείχε σε επιστημονική αποστολή στην ανατολική Μεσόγειο, όπου βρήκε την ευκαιρία να μελετήσει τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Βασικός σύμβουλος στην προσπάθειά του ο αρχαιολόγος John Myers, ενώ στην ανθρωπομετρία μυήθηκε από τον Karl Pearson. Η μελέτη του δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Biometrika με τίτλο "The inhabitants of eastern Mediterranean". O Buxton θέτει σαν στόχο στο να φτάσει σε ευμπεράσματα σχετικά με το φυλετικό ζήτημα στην ανατολική Μεσόγειο.

Οι περισσότεροι συγγραφείς θεωρούν ότι οι περισσότεροι κάτοικοι της ανατολικής Μεσογείου αποτελούνται από μια μίξη Μεσογειακών και Αλπικών ή Αρμενοειδών τύπων, με τους διάφορους ανθρωπολόγους να διαφωνούν ως προς τα ποσοστά της μίξης. Ήδη οι πρώτοι ανθρωπολόγοι που μελέτησαν την περιοχή,...
όπως ο von Luschan την Μικρά Ασία, εντόπισαν έναν δολιχοκέφαλο και έναν βραχυκέφαλο τύπο, με κεφαλικούς δείκτες γύρω από το 75 και το 88, αντίστοιχα. Ο πρώτος τύπος, δηλαδή ο Μεσογειακός, βρίσκεται κυρίως στα παράλια και στις πόλεις, ενώ ο άλλος τύπος, δηλαδή ο Αρμενοειδής, εντοπίζεται στα ενδότερα, μέχρι τον Καύκασο και τον Ευφράτη.

Ο Giuseppe Sergi, αξιοποιώντας τα στοιχεία του von Luschan, διετύπωσε την άποψη, στην οποία συνηγορούν και οι περισσότεροι ανθρωπολόγοι, πως οι αρχαίοι Έλληνες ανήκαν κυρίως στον δολιχοκέφαλο Μεσογειακό τύπο. O Γάλλος ανθρωπολόγος Ernest Chantre έδειξε την διαφορά μεταξύ των δολιχοκέφαλων Κούρδων, κυρίως Ιρανικών και των βραχυκέφαλων Αρμένιων, σημαντικά Αρμενοειδών. Στην συνέχεια ο Buxton αναλύει διεξοδιικά τις απόψεις των ανθρωπολόγων περί των προϊστορικών κατοίκων της ευρύτερης περιοχής.

Ο Deniker είπε για τους σύγχρονους Έλληνες:
"Εν συντομία, αν τα κρανία των σημερινών Ελλήνων είναι υπο-βραχυκέφαλα, ενώ τα αρχαία κρανία που έχουν μετρηθεί μέχρι σήμερα είναι στην πλειονότητά τους δολιχοκέφαλα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η μελέτη των κρανίων της κλασικής Ελλάδας αφορά σε πολύ λίγα κρανία και σχεδόν όλα από την Αττική, που δεν μας οδηγούν σε κανένα γενικό συμπέρασμα και ότι σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ίδιων των αρχαίων συγγραφέων και την αρχαία Ελληνική τέχνη, ένα πολύ μεγάλο μέρος του αρχαίου πληθυσμού της Ελλάδας ήταν βραχυκέφαλο και κυρίως υπο-βραχυκέφαλο."

Ο Pittard διαφώνησε με την άποψη αυτή. Την θέση του Pittard συνόψισε ο Myers ως εξής:
"Στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, η υπεροχή της Μεσογειακής φυλής είναι μικρή... και υπάρχουν σημαντικοί λόγοι να θεωρήσουμε ότι η σημαντική Αλπική επίδραση στον Μοριά, όπου είναι σίγουρα αρχαία, μπορεί να είναι αρχέγονη εκεί. Ακόμα και στα νησιά του Αιγαίου και στην Κρήτη, όπου επικράτησαν από νωρίς οι Μεσογειακοί, εμφανίζονται ίχνη Αλπικών εισβολέων από τα ηπειρωτικά με το τέλος της εποχής του λίθου, δείχνοντας ότι οι Αλπικοί βρίσκονταν ήδη στην γειτονική ενδοχώρα. Οι Μεσογειακοί, συνεπώς, πρέπει πιθανότατα να θεωρούνται εισβολείς από τα νότια· όπως ακριβώς ο Αλπικός φαίνεται όλο και πιο καθαρά ως μεταναστεύσας από τα ανατολικά, μέσω της ορεινής ζώνης. Και οι δύο κινήσεις είναι πολύ αρχαίες."

Γίνεται εκτεταμένη αναφορά στα δεκάδες κρανία που έχουν βρεθεί στον Ελλαδικό χώρο, από την νεολιθική περίοδο μέχρι και την ρωμαϊκή.

Μετρήσεις σε ζώντες έγιναν στις εξής περιοχές: στην Λευκάδα από τον Velde, στην Μάνη και στον Μελιγαλά από τον Schiff, στην Αλβανία από τους Haberlandt και Lebzelter, στην Κρήτη από τους Hawes, von Luschan και Schiff, στην Κύπρο από τον ίδιο τον Buxton. Για λόγους σύγκρισης, έχουν παρατεθεί μετρήσεις σε Σαρδηνία και Κορσική από τον Duckworth και στην Αίγυπτο από τον Craig.

Ο κεφαλικός δείκτης των ζώντων δίνεται στον παρακάτω πίνακα:

Οι Κορσικανοί είναι κυρίως δολιχοκέφαλοι Μεσογειακοί. Οι Αλβανοί κυρίως βραχυκέφαλοι Διναρικοί. Στην Λευκάδα, η βραχυκεφαλία δείχνει πιθανότατα ότι οι αρχικοί νησιώτες Μεσογειακοί έχουν παραμεριστεί από βραχυκέφαλους Διναρικούς και Αλπικούς. Στον Μελιγαλά της Μεσσηνίας, ισχύει πάλι κάτι παρόμοιο, με περισσότερους όμως δολιχοκέφαλους. Η Μάνη πέφτει οριακά στα όρια της δολιχοκεφαλίας, κάτι που σημαίνει ότι το Μεσογειακό στοιχείο είναι έντονο εκεί. Η Κρήτη εμφανίζει παρόμοιες μετρήσεις, με τους (Διναρο-)Μεσογειακούς να αποτελούν σημαντικό μέρος του πληθυσμού. Στην Λυκία, "Τούρκοι" και Έλληνες έχουν κατά μέσο όρο μεσοκεφαλία, δηλαδή υπάρχει μίξη δολιχοκέφαλων Μεσογειακών και βραχυκέφαλων Αλπικών ή Αρμενοειδών. Το ίδιο συμβαίνει και στην Κύπρο, με τοπικές διακυμάνσεις. Στην Αλεξάνδρια και στην Γκίζα της Αιγύπτου κυριαρχούν οι δολιχοκέφαλοι Σαχάριοι. Οι Έλληνες της Λυκίας, στα παράλια της Μικράς Ασίας, είναι πιο δολιχοκέφαλοι σε σχέση με Κρήτες, Μεσσήνιους, Μανιάτες και Κύπριους.

Ο παρακάτω πίνακας δείχνει την σύγκριση των αρχαίων κρανίων με τους κεφαλικούς δείκτες των σημερινών Ελλήνων. Πολύ σωστά έχουν προστεθεί δύο μονάδες στους κρανιακούς δείκτες για να είναι συγκρίσιμοι με τους κεφαλικούς δείκτες.

Ο Buxton σχολιάζει ότι οι σύγχρονοι Έλληνες είναι ελαφρά πιο βραχυκέφαλοι από τους αρχαίους. Εξετάζει το κατά πόσον είναι σημαντικές οι διαφορές σε περιοχές της Κύπρου.

Στο Παλαίκαστρο του Ρεθύμνου υπάρχει μια αρχαία σειρά κρανίων με τις εξής μετρήσεις του Duckworth:

O Buxton υποστηρίζει ότι η είσοδος μη Μεσογειακών φυλετικών στοιχείων στην Κρήτη άρχισε στην Μινωική περίοδο.

Στη συνέχεια δίνονται πίνακες με το μήκος και το πλάτος του κεφαλιού από τις μετρήσεις σε Έλληνες. Από την στατιστική ανάλυση του δείγματος, δίνεται και o συντελεστής διακύμανσης των μετρήσεων κάθε σειράς. Άλλοι πίνακες δίνουν φυσιογνωμικό δείκτη προσώπου (upper facial index), που δεν κρίνεται σημαντικός από πλευράς ταξινόμησης και την διζυγωματική διάμετρο. Ο Buxton διακρίνει στο δείγμα, βάσει δεικτών, τρεις ομάδες.

Ο ρινικός δείκτης δίνεται στον παρακάτω πίνακα:

Παρατηρείται παντού λεπτορρινία, όμως περιοχές της Κύπρου και της Κρήτης εμφανίζουν τάση μεσορρινίας. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι υπάρχουν αρκετοί Αλπικοί στις περιοχές αυτές για να αυξάνουν τον δείκτη, εκτός και αν πρόκειται για μερίδα Κρομανοειδών που παρουσιάζουν συχνά τάσεις μεσορρινίας.

Έπειτα γίνεται μια αναφορά στο ανάστημα και δίνεται ένας πίνακας με συγκρίσεις. Το ύψος των σύγχρονων Ελλήνων είναι λίγο υψηλότερο από αυτό των αρχαίων.
 
Για το χρώμα των ματιών, ο Pittard μιλάει για πλειοψηφία καστανών ματιών, αλλά και σημαντική συχνότητα ενδιάμεσων ή μπλε ματιών. Ο Ornstein έχει κάνει την πιο αναλυτική μελέτη επί του αντικειμένου. Οι πίνακες του Buxton για το χρώμα των ματιών και των μαλλιών είναι οι εξής:

Το χρώμα των μαλλιών δείχνει ότι οι περισσότεροι κάτοικοι των παραπάνω περιοχών έχουν καστανά ή μαύρα μαλλιά. Ως προς το χρώμα των ματιών, φαίνεται ότι το ενδιάμεσο χρώμα παρουσιάζει υψηλά ποσοστά, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού που έχει καστανά μαλλιά σε συνδυασμό με ενδιάμεσα ή ανοιχτά μάτια.

Τέλος, δίνονται δύο πίνακες [1],[2], ώστε να βγουν συγκριτικά συμπεράσματα από την στατιστική διακύμανση των διαφόρων δεικτών και εικόνες από αρχαία κρανία και σύγχρονο κάτοικο [1][2][3].

Ο Buxton συμπεραίνει ότι οι κάτοικοι της ανατολικής Μεσογείου δεν προσεγγίζουν μόνο έναν τύπο, αλλά αποτελούν μίξη περισσοτέρων. Στην Ελλάδα εντοπίζονται δύο τύποι, ο βραχυκέφαλος Αλπικός και ο δολιχοκέφαλος Μεσογειακός, ενώ στην Μικρά Ασία εντοπίζεται ο Αρμενοειδής τύπος. Σύμφωνα με τον Buxton, οι αρχαίοι Έλληνες ήταν κυρίως Μεσογειακοί, αλλά είχαν σημαντική Αλπική συνιστώσα που γίνεται εύκολα αντιληπτή κατά την κλασική εποχή. Μικρές φυλετικές προσθήκες προέκυψαν από Σλάβους, Τούρκους και Σταυροφόρους. Ο Buxton καταλήγοντας δηλώνει ότι πέρα από τις μικρές προσμίξεις, οι κάτοικοι της ανατολικής Μεσογείου ανήκουν στον Αλπικό και στον Μεσογειακό τύπο, ήδη από την αρχαία εποχή.