Οι πρώιμες μεταναστεύσεις του ανθρώπου από πλευράς φυσικής ανθρωπολογίας

Ο άνθρωπος κατοικεί σήμερα σχεδόν σε ολόκληρη την επιφάνεια της γης. Όμως η εξάπλωση του ανθρώπου στον πλανήτη έγινε σταδιακά. Κύματα μετακινήσεων έφεραν τον άνθρωπο στα πιο απομακρυσμένα μέρη. Αυτές οι μετακινήσεις διήρκεσαν δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Πράγμα που σημαίνει ότι στο μεσοδιάστημα οι πληθυσμοί αυτοί υπέστησαν εξελικτική διαφοροποίηση και οδήγησαν στην σημερινή γεωγραφική διασπορά της ανθρώπινης βιοποικιλότητας. Θα παραθέσουμε τις τρέχουσες θεωρίες για την εξάπλωση του ανθρώπου στον πλανήτη και θα δούμε κατά πόσον συμπλέουν με τα ευρήματα της φυλετικής ανθρωπολογίας.

Η βασική υπόθεση είναι ότι η εξάπλωση του ανθρώπου ξεκίνησε από την...
υποσαχάρια Αφρική, πράγμα που υπέθεσε και ο Δαρβίνος, καθώς το κοντινότερο είδος στον άνθρωπο, ο χιμπαντζής, συναντάται μόνο στην κεντρική Αφρική. Στοιχεία σχετικά με τις πρώιμες μεταναστεύσεις του ανθρώπου προσπαθούν να βρουν οι βιολόγοι στο γενετικό υλικό. Το σκελετικό υλικό είναι ελάχιστο και σποραδικό και δύσκολα μπορούν να βγουν συμπεράσματα. Με βάση συνεπώς το γενετικό υλικό, οι γενετιστές προσπαθούν να ανακαλύψουν χονδρικά την διαδρομή που ακολούθησαν οι πρώτοι ανθρώπινοι πληθυσμοί. Ένα σχήμα που περιγράφει αυτές τις μετακινήσεις είναι το εξής:

Με κόκκινο χρώμα απεικονίζεται ο homo sapiens, δηλαδή το ανθρώπινο είδος στο οποίο ανήκουμε όλοι όσοι ζούμε σήμερα, με κίτρινο χρώμα ο homo erectus και με καφέ χρώμα ο homo neaderthalensis. Τα δύο τελευταία ανθρώπινα είδη έχουν εξαφανιστεί και έχει επικρατήσει μόνο ο homo sapiens. Εδώ θα εξετάσουμε μόνο τον homo sapiens και όχι την αλληλεπίδραση με τα άλλα δύο είδη.

Οι χρονολογίες του χάρτη είναι σε χρόνια πριν από το σήμερα. Οι εκτιμήσεις των βιολόγων δείχνουν ότι ο άνθρωπος ξεκίνησε από την Αφρική, πέρασε από την Μέση Ανατολή 100.000 πριν, φτάνοντας στην Αυστραλία 50.000 χρόνια πριν. Έπειτα ένα μέρος κατευθύνθηκε προς τα βόρεια από την Ινδοκίνα προς την κεντρική Ασία, καθώς και προς την Αμερική μέσω του Βερίγγειου πορθμού. Παράλληλα ένας άλλος κλάδος κατευθύνθηκε προς την Ευρώπη 40.000 πριν. Θα δούμε το κατά πόσον αυτή η θεώρηση ανταποκρίνεται στην φυλετική διαφοροποίηση που υπάρχει στους σημερινούς πληθυσμούς που κατοικούν τον πλανήτη.

Στην υποσαχάρια Αφρική κατοικούν σήμερα άνθρωποι οι οποίοι αναμφισβήτητα βρίσκονται αρκετά κοντά στον πίθηκο. Πράγμα που ταιριάζει με τον χάρτη, καθώς οι πληθυσμοί αυτοί δεν χρειάστηκε να μεταναστεύσουν, να βρεθούν σε καινούριο περιβάλλον και να υποστούν έντονα την φυσική επιλογή, που οδηγεί ταχύτερα σε εξελικτική διαφοροποίηση.

Από πλευράς φυσικής ανθρωπολογίας, γνωρίζουμε ότι οι πιο κοντινοί πληθυσμοί με τους νέγρους είναι οι νεγροειδείς πληθυσμοί της νοτιοανατολικής Ασίας και της Ωκεανίας. Γνωρίσματα όπως η πλατυρρινία, η μακροσκελία, η δολιχοκεφαλία, το έντονα σκούρο χρώμα δέρματος, η εξωμορφική σωματοδομή δείχνουν ότι υπάρχει απώτερη συγγένεια μεταξύ νέγρων και νεγροειδών. Ο χάρτης δείχνει πράγματι το πρώτο κύμα ανθρώπινης μετανάστευσης να κατευθύνεται προς την νοτιοανατολική Ασία και Αυστραλία. Πιθανόν αυτή η διαδρομή να οφείλεται στο ότι μιλάμε για περιοχές γύρω από τον ισημερινό και συνεπώς πιο ζεστές και εύκολότερες για επιβίωση.

Ο εκεί κλάδος φαίνεται έπειτα να ανεβαίνει από την Ινδοκίνα προς βορειότερα. Τι ισχύει σήμερα; Οι πληθυσμοί που βλέπουμε σε Μαλαισία και Ινδονησία, δείχνουν μια σταδιακή μετάβαση από νεγροειδή σε μογγολικά γνωρίσματα, καθώς και μια σταδιακή μεταβολή στο χρώμα του δέρματος προς πιο ανοιχτότερες αποχρώσεις. Είναι πολύ πιθανό η περιοχή αυτή να αποτέλεσε το σημείο της εξελικτικής διαφοροποίησης που έδωσε τους μογγολικούς πληθυσμούς, που αργότερα εξαπλώθηκαν σε Ασία και Αμερική. Ένα σκοτεινό σημείο είναι η ύπαρξη των Αϊνού στην βόρεια Ιαπωνία, κάτι που δείχνει ότι κλάδος των νεγροειδών ανέβηκε βόρεια, έγινε πιο λευκός, αλλά σταδιακά αντικαταστάθηκε από τους μογγόλους. Μάλιστα αυτή η διαδικασία αντικατάστασης διαρκεί χιλιετίες και σήμερα βρίσκεται στο τελικό της στάδιο. Αυτή η πληροφορία που μας δίνει η φυσική ανθρωπολογία δεν φαίνεται πουθενά στον χάρτη.

Η εξάπλωση και συγγένεια των μογγολικών πληθυσμών σε Ασία και Αμερική είναι προφανής από πλευράς φυσικής ανθρωπολογίας και αυτό φαίνεται και στον χάρτη. Μάλιστα η χρονολόγηση του εποικισμού της Αμερικής φαίνεται να είναι ικανοποιητική, καθώς οι ιθαγενείς της Αμερικής φαίνεται να ήρθαν σχετικά πρόσφατα και εμφανισιακά βλέπουμε ότι δεν έχουν προλάβει διαφοροποιηθούν σημαντικά. Από πλευράς του κλάδου που πηγαίνει προς κεντρική Ασία, η φυσική ανθρωπολογία μας λέει ότι αυτός ο βραχυκέφαλος, ενδομορφικός κλάδος πρέπει να συνεχιστεί μέχρι βαθιά στην Ευρώπη με τους Αλπικούς που συνεχίζουν και επεκτείνονται αδιαλείπτως μέχρι και σήμερα.

Τέλος να αναφερθούμε και στην Ευρώπη. Ο χάρτης δείχνει ότι ο άνθρωπος έφτασε στην Ευρώπη 40.000 πριν, ξεκινώντας από την Μέση Ανατολή. Από πλευράς φυσικής ανθρωπολογίας αυτό δεν είναι απίθανο. Το σίγουρο είναι ότι μιλάμε για πληθυσμούς με Κρομανοειδή γνωρίσματα που κατοίκησαν την Ευρώπη. Οι δολιχοκέφαλοι αυτοί Κρομανοειδείς πληθυσμοί διαφοροποιήθηκαν σταδιακά, δίνοντας τους σημερινούς φυλετικούς τύπους της Ευρώπης, της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, με τους περισσότερους να έχουν γίνει λεπτοπρόσωποι. Μέρος τους παρέμεινε μέχρι και σήμερα με Κρομανοειδή γνωρίσματα, που συναντάμε σε μεγάλα ποσοστά σε Ευρώπη και βόρεια Αφρική. Από την φυσική ανθρωπολογία γνωρίζουμε ότι αυτοί οι πληθυσμοί έφτασαν μέχρι την Ινδία, πράγμα που δεν απεικονίζεται καθαρά στον χάρτη. Αυτή η απώτερη συγγένεια των δολιχοκέφαλων πληθυσμών σε Ευρώπη, βόρεια Αφρική και Μέση Ανατολή μέχρι Ινδία ανάγκασε τους ανθρωπολόγους να εισάγουν τον, δυστυχώς αδόκιμο, όρο Caucasoid για όλους αυτούς, αν και μαζί βάζουν κακώς και ενδομορφικούς βραχυκέφαλους. Πέρα από τις διάφορες αντιεπιστημονικές γραφικότητες που έχουν ειπωθεί, αυτή είναι και η μόνη συσχέτιση μεταξύ Ινδών και λευκών Ευρωπαίων, δηλαδή μια απώτερη συγγένεια αυτού του δολιχοκέφαλου κλάδου της ανθρωπότητας. Οπότε δεν είναι παράξενο να υπήρξε μια κοινή γλωσσική αφετηρία που να οδήγησε σε ομοιότητες σε γλώσσες από την Ινδία μέχρι την Ευρώπη. Από την παλαιοανθρωπολογία γνωρίζουμε ότι στην κεντρική Ευρώπη και την Μικρά Ασία οι βραχυκέφαλοι κατέφτασαν πριν λίγες χιλιάδες χρόνια και κατάφεραν να επικρατήσουν έναντι των δολιχοκέφαλων, γινόμενοι πλειοψηφία. Ούτε αυτή η μεταβολή απεικονίζεται στον χάρτη.

Πρέπει πάντα να έχουμε στον νου μας ότι οι εξελικτικές μεταβολές είναι πολύ αργές και μετά από δεκάδες χιλιάδες χρόνια συχνά συνεχίζουν να υπάρχουν εμφανή γνωρίσματα φυλετικής συγγένειας. Όπως είδαμε στην παραπάνω ανάλυση, η φυλετική ανθρωπολογία δίνει πολύ περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις πρώιμες ανθρώπινες μεταναστεύσεις, από ότι έχει καταφέρει να επιτύχει η γενετική. Αυτό δεν αποκλείεται να αναστραφεί στο μέλλον, όμως το σημαντικότερο συμπέρασμα είναι ότι η φυσική ανθρωπολογία και η μελέτη των ζώντων πληθυσμών πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ως προς τις ανθρώπινες μετακινήσεις, γιατί η πληροφορία λόγω κληρονομικότητας δεν χάνεται. Μερικές φορές η αλήθεια βρίσκεται μπροστά στα μάτια μας και δεν την βλέπουμε.