Νομοθεσία του Λυκούργου - Η αποθέωση της ευγονικής

Ο Λυκούργος ήταν Σπαρτιάτης νομοθέτης, ο οποίος τον 8ο αιώνα π.Χ. έθεσε τις βάσεις του Σπαρτιατικού πολιτεύματος. Η Σπαρτιατική νομοθεσία είχε έντονο το στοιχείο της ευγονικής.

Αντλούμε τα στοιχεία από το έργο Βίοι Παράλληλοι του Πλουτάρχου, στον βίο του Λυκούργου, σε μετάφραση Α. Ρ. Ραγκαβή, τόμος Β'.

Ο Λυκούργος έκανε πολλά ταξίδια για να αποκτήσει γνώσεις περί πολιτευμάτων. Ταξίδεψε στην Κρήτη και στην Ασία, θέλοντας προς την αυστηρή δίαιτα των Κρητών, να αντιπαραβάλει την πολυτέλεια και τρυφή των Ιώνων. Πηγαίνοντας στην Αίγυπτο, είδε τη διάκριση μεταξύ των πολεμιστών και των χειροτεχνών. Έπειτα πήγε στη Λιβύη, στην Ιβηρία, καθώς και στην Ινδία όπου συνανεστράφη με τους Γυμνοσοφιστές.

Ο Λυκούργος είχε φύση ηγεμονική και δύναμη να διευθύνει τους ανθρώπους. Επιστρέφοντας στην Σπάρτη, αφού αρχικά αντιμετώπισε και αργότερα μετέπεισε τους πολιτικούς του αντιπάλους, μεταρρύθμισε το πολίτευμα, σώζωντας την πόλη από την αναρχία. Τα περί του πολιτεύματος είναι γνωστά, με ένα μικτό σύστημα με δύο Βασιλείς, την Γερουσία, τους εφόρους και την Απέλλα. Ο Λυκούργος εξεδίωξε τον φθόνο και την τρυφή, εξαλείφοντας τον πλούτο και την πενία καθώς μοίρασε τη γη, ώστε όλοι να ζουν ισότιμα και η μόνη διαφορά να προκύπτει ως προς την αρετή. Ακύρωσε το χρυσό και αργυρό νόμισμα και εισήγαγε ένα ογκώδες και βαρύ νόμισμα από σίδηρο, καταπολεμώντας έτσι την φιλοχρηματία και διώχνωντας τους ξένους σοφιστές, αγύρτες και εμπόρους.

Για να αντιμετωπίσει την τρυφή, εισήγαγε λιτά συσσίτια, ώστε να μην παρασύρονται οι Σπαρτιάτες από την πολυτέλεια, την λαιμαργία και την υπνηλία, αλλά να σκληραγωγούνται και να αναπτύσσεται το αίσθημα της συντροφικότητας.

Ο Λυκούργος έδωσε ιδιαίτερο βάρος στην ανατροφή των Σπαρτιατών. Φρόντισε ώστε...
οι νεαρές γυναίκες να γυμνάζονται εντατικά, ώστε να γεννάνε ρωμαλέα παιδιά. Αφαίρεσε την μαλθακότητα και την θηλυπρέπεια και τις ανάγκασε να συμμετέχουν σε όλες τις εκδηλώσεις όπως και τα αγόρια, με αποτέλεσμα να συναναστρέφονται έντονα τα δύο φύλα και να παρακινούνται σε γάμους.

Αφαίρεσε την ζηλοτυπία και έπεισε τους Σπαρτιάτες ώστε παιδιά να γεννούν οι άξιοι μόνο. Αν κάποιος άνδρας δεν ήταν ικανός ή γόνιμος, έδινε τη γυναίκα του σε έναν άξιο νεαρό και οικειοποιούνταν το παιδί. Αντίστοιχα, αν κάποιος θαύμαζε μια σώφρωνα και καλλίτεκνη γυναίκα, έπειθε τον άνδρα της να του την παραχωρήσει για να αυξηθούν οι άριστοι απόγονοι. Και όλα αυτά διότι ο Λυκούργος θεωρούσε ότι τα παιδιά δεν ανήκουν στον πατέρα τους, αλλά στην πολιτεία. Και ήθελε να γεννιούνται παιδιά από τους άριστους και όχι από τους τυχόντες. Επίσης η ατεκνία τιμωρούνταν.

Όπως μας το μεταφέρει ο Πλούταρχος, ο Λυκούργος είχε κατανοήσει πώς όπως στους σκύλους και στα άλογα, για να προκύψουν οι καλύτεροι γόνοι έπρεπε να προέρχονται από ενώσεις μεταξύ των αρίστων, το ίδιο γίνεται και στον άνθρωπο. Έτσι, οι γυναίκες επιδιώκονταν να πηγαίνουν μόνο με τους άριστους, αποκλείοντας τους άφρονες, τους ηλικιωμένους και τους ασθενικούς.

Το παιδί αφότου γεννιόταν, εξετάζονταν από τους πρεσβύτερους και αν το εύρισκαν εύρωστο και εύμορφο, επέτρεπαν να ανατραφεί. Αν ήταν ασθενικό και άμορφο, το έστελναν στους Αποθέτες, τόπο βαραθρώδη κοντά στον Ταΰγετο, καθώς δεν ήταν χρήσιμο για την πόλη να ζει, εφόσον δεν είχε ευεξία και δύναμη. Έπειτα οι γυναίκες έλουζαν τα παιδιά όχι με νερό, αλλά με οίνο, ώστε να δοκιμάσουν την κράση τους. Τα νοσώδη παιδιά δεν αντέχαν τον άκρατο οίνο και πέθαιναν, ενώ τα υγιή σκληραγωγούνταν.

Έπειτα, μαθαίναν στα παιδιά να συνηθίζουν την λιτή δίαιτα, να μην φοβούνται το σκοτάδι και την ερημιά, να μην δυστροπούν και να μην κλαψουρίζουν. Δεν επιτρέπονταν έμμισθοι τροφοί και δάσκαλοι, αλλά από τα επτά έτη τα παιδιά κατατάσσονταν σε αγέλες, αναγκάζοντάς τα να εκπαιδεύονται, να συναναστρέφονται, να συντρώγουν και να παίζουν με τα άλλα παιδιά. Αρχηγός της κάθε αγέλης τίθεντο ο εξυπνότερος και πιο θαρραλέος εκ των νέων. Όλοι τον υπακούανε και δεχόταν τις τιμωρίες του. Οι νεαρότεροι επιβλέπονταν από τους μεγαλύτερους, οι οποίοι προκαλούσαν φιλονικείες, ώστε να παρατηρούν την τόλμη και τη δύναμη των νεαρότερων. Οι Σπαρτιάτες μαθαίνανε τα αναγκαία γράμματα, καθώς και μουσική και χορό. Η υπόλοιπη εκπαίδευση είχε σκοπό να τους καταστήσει πειθαρχημένους, σκληραγωγημένους και ικανούς πολεμιστές. Όσο μεγάλωναν, αυξάνονταν οι πολεμικές ασκήσεις, ξυρίζαν τα μαλλιά σύρριζα και φορούσαν λιγότερα ρούχα. Όλοι γυμνάζονταν συναδελφωμένοι και τα γέλια δεν έλειπαν. Το αποτέλεσμα της εκπαίδευσης ήταν τα σώματα να είναι ισχνά και ζωηρά και όχι ογκώδη και τεθραμμένα. Το επιστέγασμα της εκπαίδευσης ήταν η διαρκής υπέρβαση της προηγούμενης γενιάς, όπως εκφράζονταν στον χορό των νέων ενώπιον των γερόντων:

«αμες δε γεσόμεθα πολλώ κάρρονες»,
δηλαδή
«εμείς θα γίνουμε πολύ καλύτεροί σας».

Η Σπαρτιατική νομοθεσία ήταν βασισμένη στην ευγονική. Ο βασικός πυλώνας της ηθικής ήταν η απόκτηση άριστων απογόνων, η διαρκής βελτίωση της γενιάς, καθώς και η ιεραρχία και η πειθαρχία, βασισμένη στην σωφρωσύνη, την γενναιότητα και την φιλοπατρία. Τα ιδεώδη της Σπαρτιατικής αγωγής, εφαρμόστηκαν σε μεγάλο βαθμό στην Εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία και αποτελούν ιδεολογικό φάρο για τους Εθνικιστές και αιώνιο παράδειγμα προς μίμηση για κάθε έθνος.