Οι Αρβανίτες και οι Τσάκωνες της Πελοποννήσου

Ο Έλληνας ανθρωπολόγος Θωμάς Πίτσιος μελέτησε τους Τσάκωνες και τους Αρβανίτες ως προς τα ανθρωπολογικά τους χαρακτηριστικά σε δημοσίευσή του στο περιοδικό Anthropologischer Anzeiger, με τίτλο "Anthropologische Untersuchung der Bevölkerung des Peloponnes unter besonderer Berücksichtigung der Arwaniten und Tsakonen". Να σημειώσουμε ότι μελέτες γίνονται και μεταπολεμικά και μάλιστα με χρήση της κλασικής τυπολογικής ορολογίας.

Τα καλοκαίρια των ετών 1973-75 εξετάστηκαν 1582 άτομα από την Πελοπόννησο, εκ των οποίων 1465 άνδρες και 117 γυναίκες. Ελήφθησαν 19 μετρήσεις και έγιναν 42 μορφολογικές παρατηρήσεις. Η πλειοψηφία ήταν αγρότες. Η δειγματοληψία έγινε σε όλη την Πελοπόννησο, όπως φαίνεται και στον χάρτη. Η μελέτη...
χρησιμοποιεί στατιστικές μεθόδους, οι οποίες ελάχιστη πληροφορία δίνουν στην ανθρωπολογία, όμως περιλαμβάνονται κάποια χρήσιμα στοιχεία. Σύμφωνα με τα δεδομένα της πιο πλήρους μελέτης του ιδίου του 1977, που στην πραγματικότητα ήταν η διδακτορική του διατριβή στην Ilse Schwidetzky, οι Πελοποννήσιοι έχουν μεγάλο ύψος μύτης, μέτρια απόσταση μεταξύ οφθαλμών, μεσοπροσωπία, ασθενή υπερόφρυα τόξα, μέσο πάχος χειλιών, σπάνια πλατυινία, χρώμα δέρματος λευκό, μάτια καφέ ή ενδιάμεσα γκρι-πράσινα, μαλλιά σκούρα καστανά και ελαφρώς κυματιστά, φρύδια λίγο πιο έντονα από μέτρια, γενειάδα ισχυρή, μέτρια τριχοφυΐα σώματος και μέσο ανάστημα άνω του μετρίου.

Γίνεται μια αναδρομή στις παλαιοανθρωπολογικές μελέτες στην Πελοπόννησο και έπειτα στις ανθρωπολογικές μελέτες σε ζώντες. Ο Deniker είχε εντάξει την Πελοπόννησο στην Διναρική ζώνη βάσει μετρήσεων σε 17 άτομα. Ο Haws μελέτησε 10 ανθρωπολογικούς δείκτες σε 23 Τσάκωνες του Λεωνιδίου καθώς και μετρήσεις σε άλλα 38 άτομα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματά του, οι Τσάκωνες έχουν ευρύ κρανίο, μεγάλο ανάστημα, με εν μέρει ανοιχτά μαλλιά και μάτια. Μόνο μια μειοψηφία Τσακώνων ανήκουν στον Μεσογειακό τύπο, με σκούρο χρωματισμό και δολιχοκεφαλία. Ο Schiff μελέτησε 12 γνωρίσματα και 4 δείκτες σε 99 Μανιάτες και 33 άτομα από τον Μελιγαλά. Παρουσιάστηκαν οι διαφορές μεταξύ άνω και κάτω Μάνης, με την νότια Μάνη να έχει σκούρα μαλλιά, δολιχοκεφαλία και πιο κοντό πρόσωπο, ενώ στα βόρεια υπάρχουν περισσότερα ανοιχτά μάτια και μαλλιά, με πιο συχνή υψικρανία, βραχυκεφαλία και στενότερη μύτη. Θεωρεί ότι το γηγενές στοιχείο είναι αυτό της νότιας Μάνης, δηλαδή το καστανό δολιχοκέφαλο. Σε μελέτη του Πουλιανού σε 90 Μανιάτες, τους αποδίδεται ο Μεσογειακός (Αιγαιακός) τύπος, με χαμηλή συχνότητα καστανών ματιών, ισχυρή ανάπτυξη φρυδιών και σπάνια ανοιχτό καφέ χρώμα μαλλιών (5,5%). Ο Coon δίνει κεφαλικό δείκτη για την Πελοπόννησο στο 82-83 (Μάνη 80-81). Κατέταξε φυλετικά τον πληθυσμό στον συνδυασμό Αλπικών-(Ατλαντο)Μεσογειακών. Ο Coon έβγαλε τα συμπεράσματά του και από μετρήσεις σε 113 Έλληνες στη Βοστώνη. Σε μετρήσεις του Körner σε 300 άνδρες, 60 γυναίκες και 200 μαθητές στη Λακωνία, επισήμανε το μικτό του πληθυσμού. Ο Πουλιανός εξέτασε 55 χαρακτηριστικά σε 24 Πελοποννήσιους στην Τασκένδη και βρήκε υποβραχυκεφαλία, σχετικά πιο μεγάλο ύψος σώματος και μύτης από τον πληθυσμό της κεντρικής Ελλάδας.

Οι έρευνα του Πίτσιου έδειξε ότι εντοπίζονται δύο κύριοι ανθρωπολογικοί τύποι στην Πελοπόννησο, με τον πρώτο τύπο να περιλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου και να επικεντρώνεται στα δυτικά και στα νότια, ενώ ο δεύτερος εντοπίζεται στα βόρεια και ανατολικά. Ο πρώτος τύπος, στα νοτιοδυτικά, έχει κάπως πιο σκούρο δέρμα, πιο ίσια μύτη και περισσότερα ποσοστά ανάμικτων ματιών και πιο εμφανή υπερόφρυα τόξα από τον δεύτερο τύπο στα βορειοανατολικά. Ο Πίτσιος προχωρά σε μια στατιστική μελέτη, η οποία δεν δίνει ιδιαίτερη πληροφορία. Ακόμα και οι ανθρωπολογικοί τύποι που αναφέρει δεν ταιριάζουν ακριβώς με κάποιους από τους κλασικούς.

Στη συνέχεια μελετώνται ειδικώς οι Αρβανίτες. Γίνεται μια αναφορά στην μελέτη του Μπίρη, η οποία όμως δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ανθρωπολογική. Παρουσιάζεται συνοπτικά η ιστορία των Αρβανιτών και έπειτα γίνεται λόγος για την διαμάχη περί της σχέσης με τους Αλβανούς. Ο Πίτσιος εξετάζει τα ανθρωπολογικά γνωρίσματα των Αρβανιτών και τα αντιπαραβάλλει με αυτά που προκύπτουν από την μελέτη των Αλβανών από τον Coon, σε δείγμα πάνω από 1000 ατόμων. Ο πίνακας με τις μετρήσεις είναι ο εξής:

Συγκρίνονται οι Αλβανοί με τους κατοίκους της Πελοποννήσου γενικά και ειδικότερα με τους Αρβανίτες στο Σοφικό Κορινθίας, στην Ερμιονίδα Αργολίδος, στην Τριφυλλία Μεσσηνίας και Στην Στυμφαλία Κορινθίας. Προκύπτει ότι οι Αλβανοί έχουν υψηλότερο ανάστημα από τους Πελοποννήσιους, χαμηλότερη διάμετρο κάτω γνάθου, μεγαλύτερο ύψος μύτης, υψηλότερο προσωπικό δείκτη και χαμηλότερο ρινικό δείκτη.

Διαφορές εντοπίζονται και σε άλλα μορφολογικά γνωρίσματα. Οι Αλβανοί έχουν πιο συχνά μικρά ρουθούνια, λιγότερο συχνά κυματιστά μαλλιά, πολύ χαμηλότερη ανάπτυξη της τριχοφυΐας της γενειάδας, πιο συχνά ενδιάμεσο χρώμα ματιών. Τα αποτελέσματα δίνονται σε ξεχωριστό πίνακα στην μελέτη.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι Αλβανοί είναι εμφανίζουν τα τυπικά Διναρικά γνωρίσματα, με υψηλό ανάστημα, χωρίς γωνίες στα σαγόνια, μεγάλο ύψος μύτης που συνδυάζεται με λεπτορρινία, τάση λεπτοπροσωπίας, όχι έντονη τριχοφυΐα προσώπου και συχνά ενδιάμεσο χρώμα ματιών. Αντιθέτως, οι Αρβανίτες της Ελλάδας αποκλίνουν από τα γνωρίσματα αυτά, πράγμα που σημαίνει ότι έχει μεταβληθεί ο κυρίως Διναρικός χαρακτήρας των Αρβανιτών και έχει επέλθει σημαντική μίξη με τους υπόλοιπους κατοίκους της Πελοποννήσου.

Ως προς τους Τσάκωνες, μετρήθηκαν 170 άτομα, εκ των οποίων 161 άνδρες. Τα αποτελέσματα είναι σχεδόν ταυτόσημα με τον μέσο όρο της Πελοποννήσου. Η πλειοψηφία των Τσακώνων έχει σκούρο χρώμα ματιών, σκούρο χρώμα μαλλιών, γενειάδα ισχυρή, μέτρια τριχοφυΐα σώματος, ενώ η μύτη είναι συχνά κοίλη.

Τα συμπεράσματα από την μελέτη του Πίτσιου είναι τα εξής. Ο πληθυσμός της Πελοποννήσου είναι μικτός ανθρωπολογικά, δηλαδή αποτελείται από αρκετούς φυλετικούς τύπους, με συνέπεια να μην εντοπίζεται κάποιος συγκεκριμένος από τους μέσους όρους των μετρήσεων. Οι διάφορες παρατηρήσεις δίνουν μια αίσθηση περί των ανθρωπολογικών γνωρισμάτων των κατοίκων της Πελοποννήσου. Στην περιοχή φαίνεται ότι κατοικούν οι πιο σκουρόχρωμοι Μεσογειακοί με την έντονη τριχοφυΐα προσώπου, οι Διναρικοί με υψηλότερο ποσοστό ενδιάμεσων ματιών, οι Αλπικοί με την πιο κοίλη μύτη και χαμηλότερο προσωπικό δείκτη, ενώ δεν αποκλείονται και Κρομανοειδείς λόγω της υψηλής διαμέτρου σαγονιού. Πιθανότατα, οι Πελοποννήσιοι ανήκουν στην πλειοψηφία τους στους γνωστούς Ελλαδικούς τύπους, δηλαδή τον Μεσογειακό, τον Αλπικό, τον Διναρικό και τον Κρομανοειδή. Οι Αρβανίτες και οι Τσάκωνες δεν φαίνεται να ξεχωρίζουν, εμφανίζοντας κοινά γνωρίσματα με τους υπόλοιπους κατοίκους της Πελοποννήσου.