Το έργο της Ελληνικής Ανθρωπολογικής Εταιρείας

Η ανάπτυξη της επιστήμης της φυσικής ανθρωπολογίας στην Ευρώπη οδήγησε σε αυξημένο ενδιαφέρον για τον κλάδο και στην Ελλάδα. Πρώτη ενέργεια προς αυτήν την κατεύθυνση ήταν η ίδρυση του Ανθρωπολογικού Μουσείου του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1886 από τους Κλων Στέφανος, Μ. Αποστολίδη και Α. Νεόφυτο. Και οι τρεις τους έλαβαν κατάρτιση στις ανθρωπολογικές μεθόδους στην Γαλλία, που ήταν τότε η κορυφή στον τομέα της φυσικής ανθρωπολογίας. Δημοσίευσαν κυρίως στη Γαλλική γλώσσα. Επόμενο βήμα ήταν η Ελληνική Ανθρωπολογική Εταιρία που ιδρύθηκε το 1924 από τον ιατρό Ιωάννη Κούμαρη. Ο Κούμαρης, διάδοχος του Κλων Στέφανος στην διεύθυνση του Ανθρωπολογικού Μουσείου, αργότερα έλαβε και την νεοϊδρυθείσα έδρα Φυσικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1925, την πρώτη στα Βαλκάνια, όπως μας πληροφορεί το περιοδικό L'Anthropologie.

Θα κάνουμε μια παρουσίαση του έργου της Ελληνικής Ανθρωπολογικής Εταιρίας μέσα από τα στοιχεία που βρίσκουμε στο Γαλλικό ανθρωπολογικό περιοδικό Revue Anthropologique...

Το γεγονός της ίδρυσης της Ελληνικής Ανθρωπολογικές Εταιρίας καταγράφεται στο εν λόγω περιοδικό. Η εταιρία ιδρύθηκε 1η Ιουνίου του 1924 στην Αθήνα. Ο γενικός γραμματέας της Ιωάννης Κούμαρης ορίστηκε εκπρόσωπος της Ελλάδας στο Διεθνές Ινστιτούτο Ανθρωπολογίας. Οι ιθύνοντες του Γαλλικού περιοδικού χαιρετίζουν θερμά την ίδρυση της εταιρίας. Η Ελληνική Ανθρωπολογική Εταιρία διατηρούσε επαφές με τις ανθρωπολογικές εταιρίες της Ευρώπης. Διατηρούσε δικά της πρακτικά με άρθρα, στέλνοντας περιλήψεις των σημαντικότερων άρθρων σε ανθρωπολογικά περιοδικά της Ευρώπης.

Τα κυριότερα άρθρα για την περίοδο 1925-1927 είναι τα εξής. Μια κρανιολογική μελέτη του Ιωάννη Κούμαρη για το μετωπιαίο οστό στα αρχαία ελλαδικά κρανία. Ένα άρθρο του αναπληρωτή καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης Σταύρου Ζουρουκζόγλου, σχετικά με τα προβλήματα της ευγονικής. Εκεί ο Έλληνας ευγονιστής επισημαίνει την σημασία της ευγονικής και εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο θα διατηρηθούν οι εκ γενετής υψηλές ικανότητες που παρουσιάζονται σε έναν πληθυσμό. Ο γνωστός Φωκίων Νέγρης, ομότιμος δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, σε άρθρο του μελετά τους παγετώνες και τους Άτλαντες, δηλαδή τις κλιματικές και γεωλογικές μεταβολές σε σχέση με την προϊστορική παρουσία του ανθρώπου στην περιοχή.

Μία ακόμη μελέτη του Κούμαρη σχετικά με μια περίπτωση κρανιακής παραμόρφωσης. Ο καθηγητής Κ. Άμαντος, της Ακαδημίας Αθηνών, παρουσίασε μια μελέτη σχετικά με τους σλάβους και τους σλαβόφωνους στην Ελλάδα. Ο καθηγητής Γ. Σκλαβούνος, της Ακαδημίας Αθηνών και ο ανατόμος Γ. Αποστολάκης, μελέτησαν τους μασητήρες μύες συγκριτικά στον πίθηκο και στον άνθρωπο. O Uriel de Mendonça μελέτησε ίχνη παγανιστικών θρησκειών στους σημίτες της Μέσης Ανατολής. Μια τρίτη μελέτη του Κούμαρη σχετικά με τις αιματολογικές διαφορές μεταξύ των ανθρωπίνων φυλών. Ο διάσημος βυζαντινολόγος Φαίδων Κουκουλές συνεισέφερε με ένα άρθρο σχετικά με έθιμα της βυζαντινής περιόδου. Ο κοινωνιολόγος Γρ. Χατζηβασιλείου μελετά την σύνδεση μεταξύ φυσιολογίας του σώματος και κοινωνικών τάξεων. Διαπιστώνει ότι οι ανώτερες τάξεις παρουσιάζονται ιστορικά με ισχυρότερες σωματικές και πνευματικές ικανότητες από τον απλό λαό. Οι κοινωνικές τάξεις σχετίζονται με την σωματική μορφή των ανθρώπων που τις απαρτίζουν. Οι κοινωνικοί ανθρωπολόγοι οφείλουν να εξετάζουν τα άτομα σε βιολογική βάση για να βγάζουν κοινωνιολογικά συμπεράσματα.

Τα κυριότερα άρθρα για την περίοδο 1928-1930 είναι τα εξής. Μία ανθρωπολογική μελέτη του Ι. Κούμαρη σχετικά με την κρανιακή χωρητικότητα σε Ελλαδικά κρανία διαφόρων εποχών, από την προϊστορία μέχρι την σύγχρονη εποχή. Μία μελέτη του Εμμ. Λαμπαδάριου, μάλιστα υπεθύνου σχολικής υγιενής του τότε Υπουργείου Παιδείας, σχετικά με την σωματική ανάπτυξη των Ελλήνων μαθητών. Διαπιστώνει ότι η ανάπτυξη του ύψους, του βάρους και της θωρακικής περιμέτρου των Ελλήνων μαθητών είναι παρόμοια με αυτήν της Ιταλίας, παρά με αυτήν που εντοπίζουμε στις Γερμανικές φυλές.

Μία ιατρική μελέτη από τον Γ. Κοσμετάτο και μία μελέτη σχετικά με τις ομάδες αίματος σε 1293 Έλληνες από τον δρ. Ι. Διαμαντόπουλο. Αρκετές αρχαιολογικού περιεχομένου παρουσιάσεις των Ι. Κούμαρη, Ν. Ανδριώτη και Α. Markovits. Κάποιες μελέτες σχετικά με την συγκριτική ανθρωπολογία πρωτευόντων και ανθρώπου από τους Γ. Αποστολάκη και δρ. Ν. Δρακουλίδη. Μία μελέτη του Κούμαρη σχετικά με ανθρωπολογικά γνωρίσματα των Νεάντερνταλ. Μία μελέτη σχετικά με την γεωγραφική κατανομή των ομάδων αίματος στην Ελλάδα, από τον μικροβιολόγο Γ. Πάγκαλο, καθώς και μία μελέτη του Κούμαρη σχετικά με την σχέση ομάδας αίματος και φύλου. Ο Ι. Κούμαρης σε μια σημαντική καθαρά ανθρωπολογική μελέτη του εξέτασε τον κεφαλικό δείκτη στην Ελλάδα διαμέσου των αιώνων. Τέλος, κάποιες παρατηρήσεις του Κούμαρη σχετικά με την επιστημονική ορολογία στον τομέα της ανθρωπολογίας. Ως γνωστόν, οι περισσότεροι ανθρωπολογικοί όροι έχουν Ελληνική ετυμολογική προέλευση.

Τα κυριότερα άρθρα για την περίοδο 1931-1933 είναι τα εξής. Μία μελέτη του καθηγητή Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Illinois, Γ. Μυλωνά, σχετικά με την αρχαιολογικές του ανασκαφές στον Άγιο Κοσμά. Από ανθρωπολογικής σκοπιάς, δηλώνει ότι στα σκελετικά υπολείμματα που βρέθηκαν στους τάφους είναι "ίσως η λεγόμενη Μεσογειακή φυλή". Ο Κούμαρης που εξέτασε τα κρανία βρίσκει 4 μεσο-δολιχοκέφαλους και 2 βραχυκέφαλους. Οι περισσότεροι είναι χαμαίκρανοι, λεπτοπρόσωποι και λεπτόρρινοι. Ο Κούμαρης διαπιστώνει ότι υπάρχει μια σχετική ομοιογένεια της "Μεσογειακής ομοφυλίας".

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γ. Κοσμετάτος και ο αν. καθηγητής Χ. Ευαγγέλου παρουσίασαν δύο κάπως ιατρικές μελέτη σχετικά με τον ανθρώπινο οφθαλμό. Ο ιατρός δρ. Χ. Ευαγγέλου παρουσίασε μια μελέτη σχετικά με την τριχοφυΐα του σώματος. Ο αν. καθηγητής Ανατομίας, πλέον, Γ. Αποστολάκης παρουσίασε μελέτες για την σκωληκοειδή απόφυση, τους περονιαίους μύες και το εκκόλπωμα του Μeckel. Μία αρχαιολογική μελέτη για τους μικρόλιθους του σπηλαιολόγου Α. Markovits. Δύο μελέτες περί εγκληματολογίας από τον καθηγητή Γ. Σακελλαρίου και τον καθηγητή Κ. Γαρδίκα, ο δεύτερος με μία ακόμη μελέτη περί δακτυλοσκοπίας. Μία μελέτη περί ψυχολογίας του Uriel de Mendonça. Αρκετές ακόμα ιατρικές κατά βάση μελέτες των Δ. Χρηστίδη, Γ. Αποστολάκη, Γ. Κοσμετάτο, Ι. Κούμαρη, Λ. Σκλαβούνου. Μία μελέτη του αν. καθηγητή Γ. Μπίστη σχετικά με το χρώμα των ματιών των Ελλήνων. Σε 300 κορίτσια σε ορφανοτροφείο βρίσκει 83% σκούρα μάτια και 17% ανοιχτά. Τέλος, μια μελέτη του Ι. Κούμαρη περί ρινικού δείκτη σε Ελλαδικά κρανία. Τα 488 κρανία που μελετήθηκαν αντιστοιχούν στην προϊστορική, αρχαϊκή, κλασική, ελληνιστική, ρωμαϊκή, μεσαιωνική και σύγχρονη εποχή. Οι λεπτόρρινοι αποτελούν την πλειοψηφία σε κάθε εποχή.

Συμπερασματικά, βλέπουμε ότι στην Ελληνική Ανθρωπολογική Εταιρία δημοσίευσαν σημαντικές προσωπικότητες της εποχής, καθηγητές πανεπιστημίου εσωτερικού και εξωτερικού, μέλη της Ακαδημίας Αθηνών και διάσημοι επιστήμονες από παρεμφερείς τομείς. Παρά την καλή προσπάθεια, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι μόνο ένα μικρό μέρος της δραστηριότητάς της σχετίζεται καθαρά με την φυσική ανθρωπολογία. Λόγω του υπερβολικού θεματολογικού εύρους, από καθαρή ιατρική μέχρι αρχαιολογία, ιστορία, εγκληματολογία και κοινωνιολογία, η εταιρία δεν μπόρεσε να εστιάσει στον βασικό αντικείμενό της, δηλαδή την φυσική ανθρωπολογία, με αποτέλεσμα να μην μπορέσει να παράξει στελέχη που θα αφοσιωθούν αποκλειστικά στον τομέα.